وجه تسمیه و تاریخچه آلوئه ورا
گیاه آلوئه حدود ۵۰۰ گونه دارد و نامش از واژه عربی alloeh به معنای ماده تلخ و براق مشتق شده است. لفظ vera در نام این گیاه در لاتین به معنای حقیقی و واقعی است!
یعنی Aloe واقعی! که گونه هایی شامل A.barbadensis و A.vulgaris و … را شامل میشود. منشاء صبرزرد یا آلوئه ورا از قاره آفریقاست. صبرزرد از قدیم به عنوان ضد سم مطرح بوده است. تصاویر آلوئه ورا در حکاکی دیوارهای مصر باستان دیده می شود! به آن ” گیاه جاودانگی” می گفتند و در سنت آنان آلوئه ورا یک هدیه در مراسم تدفین فراعنه بود. علاوه بر این مصریان این گیاه را در درمان عفونت ها، مشکلات پوستی و تهیه داروهای مسهل بکار می برند. کتاب مقدس می گوید که (Nicodemus) (از راهبان دوره مسیحیت است و جالب آنکه در برخی کتاب های تاریخ مسیحیت از او به عنوان کسی که مسیح را از صلیب پایین آورد یاد شده است) معجونی از آلوئه ورا و صمغ برای تیمار بدن مسیح آورد.
کلئوپاترا ژل آلوئه ورا را برای حفظ زیبایی افسانه ای اش بکار می برد. دیوسکوریدوس از آلوئه ورا به عنوان التیام بخش زخم ها حتی زخم های تناسلی و هموروئید و نیز ضد ریزش مو یاد می کند. در قرن ۶ پس از میلاد بازرگانان عرب آلوئه ورا را به دیگر قسمت های آسیا بردند. در جزایر خلیج فارس صبر زرد در گورستان بر مزار مردگان کاشته می شد. استفاده نوین از این گیاه نیز از حوالی سال های ۱۹۳۰ به عنوان التیام بخش و ضد التهاب مطرح شد.
مهمترین ترکیبات شیمیایی در آلوئه ورا
عمده ترین ترکیبات صبر زرد مشتقات آنتراکینونی مانند باربالوئین، آلوئه امودین (آلوئه امودین در محیط برون تنی اثرات ضد لوسمی نشان داده است) و مــواد رزینی مانند آلوازین و آلوازون هستند.
گیاه همچنین حاوی مونو و پلی ساکاریدها؛ تانن ها؛ استرول ها؛ اسیدهای آلی؛ آنزیم ها مانند سیکلواکسیژناز؛ ساپونین؛ ویتامین؛ و مواد معدنی می باشد.
آلوئه ورا منبع گامولنیک اسید یا همان گامالینولنیک اسید (GLA)، آراشیدونیک اسید و کلسترول است. همان اسید چربی که در برخی شرایط ضروری می شود چون کاهش آن در بدن با مشکلاتی مثلPMS ، سرطان و مشکلات قلبی عروقی مرتبط معرفی شده است. برگ آلوئه ورا دارای ۲ بخش اصلی است، پالپ قسمت درونی مرکز برگ که تولید کننده ژل حاوی پلی ساکاریدهای با وزن مولکولی بالاست و پالپ قسمت خارجی برگ که تولید کننده ی لاتکس حاوی آنتراکینون و سایر ترکیبات فنولی است.
اشکال دارویی حاوی آلوئه ورا
شربت آنتی رفلاکس بی (رفع کننده علائم بیماری برگشت محتویات اسیدی معده به مری یا همان ریفلاکس خودمان!) کرم هیل فیکس (رفع کننده خشکی و ترک پاشنه پا)؛ شربت و کپسول آلوئه ورا باریج (تقویت کننده سیستم ایمنی و افزایش مقاومت بدن در برابر بیماری های ویروسی بویژه آنفلوانزا و سرماخوردگی).
موارد مصرف و کاربرد بالینی آلوئه ورا
بیش از ۲۰۰۰ سال است که گیاه آلوئه برای التیام آسیب ها و عوارض و بیماری های پوستی بکار میرود و ژل آن در بسیاری از محصولات پوستی و آرایشی وجود دارد. بررسی ها نشان داده ژل آلوئه که سرشار از کربوهیدرات ها و قند میباشد میتواند در بهبود ترمیم زخم عفونی مؤثرتر از کرم سولفادیازین Sulfadiazine و سالیسیلیک اسید و در کاهش شمار باکتری مشابه با سولفادیازین عمل می نماید. ژل آلوئه باید تازه تازه تهیه شود برای مصرف چون خیلی به تخریب اکسیداتیو و آلودگی میکروبی حساس است. کاربرد اصلی این ژل که بیش از ۹۰% آن را آب تشکیل میدهد. آبرسانی به پوست و درمان پوست های خشک میباشد. با وجود اینکه ژل آلوئه به عنوان سدی قدرتمند پوست را در برابر UV محافظت نمی کند ولی می تواند از تحریک و قرمزی ناشی از آفتاب جلوگیری کند، همچنین تولید اینترلوکویینها و القای سرکوب ایمنی در کراتینوسیتها را کاهش می دهد. اهالی کنیا همیشه در فکر بودند که چگونه می توانند از ژل آلوئه یک ضد آفتاب مؤثر تهیه نمایند. از یکسو محافظت هر چند ضعیف از اشعه آفتاب و از طرف دیگر خواص ضد التهاب و آنتى هیستامینی، ژل آلوئه ورا را برای پوست دچار اگزما مناسب کرده و این در حالیست که اثرات مفید آن بر پسوریازیس هم بطور بالینی تایید گشته است.
ژل آلوئه بدلیل وجود گلوتاتیون پراکسیداز و سوپراکسید دیسموتاز، می تواند سنتز کلاژن را بالا ببرد و آسیب القائی توسط رادیکال های آزاد را مهار نماید. بیش از ۲۰۰۰ سال است که به عنوان محرک رشد مو و التیام بخش و ضد پیری پوست یکی از پر مصرف ترین گیاهان آرایشـی مـورد استفاده بوده و هست. ژل آلوئه ورا علاوه بر ویتامین های مختلف محلول در آب و بنابراین خواص تغذیه کنندگی پوست آنزیم هایی نیز در خود دارد که متابولیسم و سوخت و ساز پوست را تحریک می کند ضمن آنکه محتوای بالای آب در این ژل، آن را نرم کننده و مرطوب کننده ی مؤثری میسازد که تجویز آن بصورت موضعی سلول های مرده پوست را جدا می کند و بافت سالم را جایگزین آن می سازد.
ترکیب Aloesin موجود در آلوئه ورا یک مهار کننده آنزیم تیروزیناز و بنابراین یک ترکیب روشن کننده است. عصاره تازه برگ های آلوئه ورا علاوه بر خاصیت پاک کنندگی برای انواع مشکلات پوستی مثل سوختگی (ناشی از آفتاب و حتی ناشی از اشعه X )، انواع درماتیت و لیشمانیا مفید است! آلوئه ورا یا صبر زرد در معالجه امراض مغزی و مالیخولیا (نوعی افسردگی) مصرف میشده و تقویت کننده حواس پنجگانه می باشد. صبر زرد همانند برخی گیاهان دیگر من الجمه آویشن شیرازی دارای خواص رادیو پروتکتیو بوده لذا در کاهش عوارض پوستی ناشی از رادیوتراپی هم استفاده می شود. آلوئه امودین موجود در آلوئه ورا (یک ترکیب هیدروکسی آنتراکینون) به عنوان ترکیب ضد رگزایی با اثرات افزاینده حساسیت سلولهای سرطانی به اثرات مخرب اشعه رادیوتراپی قابل توجه روی سلول های توموری بکار می رود.
امودین برای سلول های سالم غیر سمی است، در حالیکه سمیت انتخابی ویژه ای برای سلول های توموری پوست دارد ژل آلوئه ورا خنک کننده است. این گیاه برای پوست های حساس و آلرژن هم عالیست!
صبر زرد خاصیت ضد انگل نیز دارد و در طب سنتی برخی مراجع تنقیه صبرزرد و زرده تخم مرغ در آب ولرم را جهت درمان کرمک مؤثر می دانند! در بررسی اثر بخشی آن بر پاتوژن های دهانی دریافتند ژل آلوئه ورا علیه لاکتوباسیل ها، استرپتوکوکوس موتانس و میتیس، peptostreptococcus anaerobius و prevotella intermedia مؤثر می باشد همچنین علیه باکتری های گرم مثبت و منفی باکتریوسید است. این گیاه بدلیل ترکیبات آنتراکینونی اش، خواص ملین و مسهل بسیار قوی هم دارد که با تحریک شبکه عصبی اورباخ در دیواره روده همراه است. سیکلواکسیژناز موجود در آلوئه ورا آراشیدونات را به پروستانوئیدها بویژه PGE2 تبدیل می کند که با اثرات مفید عصاره این گیاه در آسم برونشیال مرتبط است.
گزارشاتی از اثرات ضد دیابتیک، مقوی قلب و ضد برادی کینین صبر زرد وجود دارد و یادمان هست که برادی کینین یک گشادکننده عروق می باشد که مسئول عارضه سرفه های خشک ناشی از داروهای ACEIS یعنی خانواده پریل! مثل کاپتوپریل هم می باشد. پس شاید در عالم فرضیه پردازی آلوئه ورا را درمانی برای سرفه های خشک ناشی از کاپتوپریل در نظر گرفت! در انجیل مقدس از اثر آلوئه در گلوکوم بیان شده و اینکه عمانی ها ژل آلوئه را برای تورم چشم و اهالی پرو آن را برای کنژوکتیویت و افزایش قدرت بینایی مصرف می نمودند. همچنین آمده چینی ها ۱۰۰ سال پس از میلاد مسیح، آلوئه را برای درمان تب و تشنج و سینوزیت استفاده می کردند. یک نکته جالب وجود دارد و آن اینکه می دانیم اسانس ها را نمیتوان و نباید خالص استفاده و تجویز کرد جزء در مواردی خاص باید آن را با روغن هایی مثل روغن زیتون یا بادام و یا … رقیق نمود. از ژل آلوئه ورا هم می توان برای رقیق کردن اسانس ها بهره جست!
این همه از خیر و خوبی آلوئه ورا گفتیم حالا یک نکته جنجالی و آن اینکه براساس شواهدی شفاف به دنبال مصرف خوراکی عصاره تام برگ های آلوئه ورا ابتلا به آدنوکارسینومای کولون و رکتوم و روده کور به اثبات رسیده است. در مطالعات متعدد عصاره تام برگ های گیاه کارسینوژن گزارش شده که سبب تحریک و هایپرپلازی مخاط روده بزرگ و غدد لنفاوی آن میگردد.
نکات و توصیه های مهم در مورد آلوئه ورا
– این گیاه بدلیل وجود آلوئه امودین و سایر آنتراکینون ها سبب کرامپ شدید گشته لذا افرادیکه ناراحتی های شدید گوارشی مانند زخم فعال معده و یا بواسیر دارند، کودکان زیر ۱۲ سال و نیز افراد مبتلا به تصلب شرائین یا پر فشاری خون همچنین افراد بسیار گرم مزاج پرخون! بهتر است از خوردن صبرزرد اجتناب کنند.
– همچنین به همان دلیل که در بالا توضیح داده شد از مصرف با سایر ملین های محرک بدلیل افزایش اسهال و درد شکم و از دست دادن بیش از حد مایعات بدن خودداری گردد.
– صبر زرد یا آلوئه ورا بدلیل اثرات تحریک رحم و سقط آوری و مضاف بر آن دارا بودن آنتراکینون های موتاژنیک و ژئوتوکسیک در بارداری نباید مصرف گردد. در شیردهی هم این آنتراکینون ها به شیر ترشح می شوند! لذا از نظر ما ممنوع!
– صبر زرد و شیرین بیان بدلیل اینکه عارضه ی هیپوکالمی هم را تقوویت می کنند نباید همزمان مصرف گردند! اگرچه نظر منابع مختلف در باب هایپوکالمی شیرین بیان مختلف است و برخی منابع به سبب عوارض مینرالوکورتیکوئیدی آن را ایجادکننده هایپرکالمی میدانند، بهر تقدیر شما از مصرف همزمان آن با آلوئه بپرهیزید!
– صبرزرد یا آلوئه ورا در مصرف توام با داروهای ضد آریتمی، کورتیکوستروئیدها و دیورتیک های لوپ و تیازیدی سبب تشدید در عارضه هیپوکالمی میگردد.
– این گیاه بهتر است در دوران قاعدگی استفاده نشود چراکه با افزایش جریان خون رحم سبب ایجاد خونریزی مفرط میگردد.
– مبتلایان به بیماری کولیت اولسراتیو، کرون و سندروم روده تحریک پذیر مجاز به مصرف صبرزرد یا آلوئه ورا نیستند.
– مصرف بیش از 8-10 روز باعث از بین رفتن حرکات خودبخودی روده میشود. آنتراکینون های صبرزرد محرک روده هستند و بنابراین این گیاه در انسداد روده منع مصرف دارد.
– این گیاه در شرایط التهابی لگن بدلیل ایجاد پرخونی عروق شکمی منع استفاده دارد.
– یک نکته تخصصی اینکه آلوئه ورا در کاربرد همزمان با داروی بیهوشی Sevoflurane، خونریزی جراحی را افزایش میدهد.
– برای عصاره آلوئه ورا یا صبرزرد فعالیت هیپوگلیسمیک گزارش شده، لذا در مصرف توام، اثر داروهای ضد دیابت را افزایش میدهد ولی خوب شما به جنبه خوب آن توجه کنید یعنی اثرات کاهنده قند خون!
– لاتكس آلوئه ورا با همه داروها باند می شود و همچنین سبب کاهش در جذب داروهای خوراکی بدلیل کاهش در زمان انتقال آنها از روده میگردد.
– این گیاه سبب افزایش اثر گلیکوزیدهای قلبی مانند دیگوکسین می گردد که باز میگردد به اثرات هایپوکالمی آن احتمالاً! که قلب را به گلیکوزیدها حسـاس تر میکند.
– در انسان در مقادیر بالاتر از ۲۰۰ تا ۵۰۰ میلی گرم سبب اسهال همراه با اسپاسم های روده ای و شکم درد می گردد، انسان حساس ترین موجود به این عارضه ی آلوئه ورا می باشد جالب اینکه دوز مؤثر آن در موش های بزرگ ۱۰۰ برابر بیشتر از انسان است.
– در برخی شرایط گیاه یا ژل آلوئه نه تنها محافظت کننده خفیف در برابر نور آفتاب نیست بلکه میتواند سبب آلرژی یا حساسیت نوری هم شود!
– مصرف خوراکی ژل آلوئه ورا که بی مزه است باعث افت قند خون می گردد، اگر احساس کردید مزه ژل تلخ است معنی اش این است که آن را به خوبی از پوست برگ گیاه جدا نکرده اید، در این گونه موارد میتوانید پیش از مصرف، ژل را چند دقیقه در آب قرار دهید تا تلخی اش کاملاً برطرف شود.
آخرین تحقیقات و نکات ویژه
مطالعه ای جهت تعیین اثربخشی مصرف خوراکی آلوئه ورا بر کاهش قند خون ناشتا و هموگلوبین A1cدر افراد دیابتی و در شرف ابتلا به دیابت انجام گرفت و پارامترهایی همچون تست تحمل گلوکز، مقاومت انسولین و فروکتوزامین Fructosamine بررسی گشت. یافته ها حاکی از این بود که آلوئه ورا قند خون ناشتا و هموگلوبین A1c را کاهش داد. این نتایج از تجویز خوراکی آلوئه ورا در بهبود کیفیت زندگی بیماران دیابتی حمایت مینماید.
آلوئه ورا گیاه دارویی است که برای کنترل عفونت های ویروسی از زمان باستان بکار میرفته و خواص ضد التهاب، آنتی میکروبیال و افزایش ایمنی دارد. مطالعات اخیر اثرات آنتی باکتریال و مهار فعالیت تجمع ویروس ژل آلوئه ورا را علیه پاتوژن های دهانی ارزیابی نمود. بدین منظور از داروهای استاندارد برای مقایسه خواص آنتی باکتریال ژل آلوئه ورا استفاده شد و تست های میکروبی بر کلستریدیوم باسیل، استرپتوکوکوس موتانس و استافیلوکوکوس اورئوس انجام گرفت. نتایج نشان داد غلظت بالاتر ژل آلوئه ورا محدوده مهاری قابل مقایسه با غلظت ۵ میکروگرم داروی افلوکساسین ofloxacin و ۳۰ میکروگرم داروی سیپروفلوکساسین Ciprofloxacin دارد و میتواند به عنوان داروی کمکی برای مراقبت سلامت دهان بکار رود.
تألیف: دکتر زهرا نظری تلوکی، زهره عصام رودسری
منبع: کتاب درمان شناسی گیاهان دارویی (با نگاهی به وجه تسمیه گیاهان و ساختار شیمیایی ترکیبات موثره)
Dick WR, et al. J Altern Complement Med. 2016 Jun;22(6):450-7
Jain S, et al. J Clin Diagn Res. 2016 Nov;10(11):ZC41-ZC44
