وجه تسمیه و تاریخچه بادرنجبویه
نام ملیسا را برای دختران هم می گذارند!
واژه ی Melissa از کلمه ای یونانی عینا به همین هجی به معنای bee یا زنبور عسل گرفته شده است و Melissa خود با تغییراتی از کلمه meli یا عسل آمده است چون این گیاه محبوب زنبور عسل است! گل های سفید آن زنبورهای عسل را به خود جذب می کرد و می کند! گفته میشود وقتی زنبور مسافت زیادی از کندو دور می شود، با عطر لیموییِ تند این گیاه، راه بازگشت خود را پیدا می کند! که البته این خودش داستانی دارد! به بادرنجبویه Balm Lemon هم گویند و این بخاطر همین رایحه لیمویی است که از برگ هایش به مشام میرسد.
این گیاه از زمان دیوسکوریدوس (پزشک ارتش امپراطوری یونان و نویسنده کتاب ماتریا مدیکا در مورد علم گیاه درمانی) به عنوان دارو مطرح بوده است به گونه ای که واژه ی balm هم که به معنای مرهم است را نیز کوتاه شده کلمه ی balsam می دانند و هیچکدام از ما منکر مـرهـم بـودن بادرنجبویه نیستیم! بادرنجبویه از دیرباز هم در طبخ غذا و هم به عنوان ضد نفخ و معرق و ضد تب مورد استفاده بوده. در قرون وسطی از آن شربتی ساخته می شد که به شربت جوانی معروف بود!
از بادرنجبویه در طب سنتی اروپا در معالجه مالیخولیا (نوعی افسردگی و اندوه بی دلیل) و در طب سنتی یونان در درمان تشنج و در بین اعراب هم به عنوان ضد افسردگی استفاده می شده است. در افراد سالم قدرت ذهنی را افزوده و روی تهیج بیماران آلزایمری اثر مثبت دارد. جالب است بدانیم از هر ۱۰۰۰۰ کیلوگرم بادرنجبویه می توان ۱ کیلوگرم اسانس بدست آورد و اگر فکر می کنید این ۱۰ هزار کیلوگرم گیاه خیلی زیاد است برای بدست آوردن ۱ کیلوگرم ،اسانس واقعاً درست فکر می کنید!
مهمترین ترکیبات شیمیایی در بادرنجبویه
اسانس بادرنجبویه غنی از سیترال (Citral) است. سیترال بوی تند لیمویی دارد؛ سایر ترکیبات موجود در روغن های فرار بادرنجبویه عبارتند از سیترونلال، ژرانیال، نرال، ژرماکرن D ، بتا اوسیمن، بتاکاریوفیلن؛ فلاونوئیدهای این گیاه عبارتند از لوتئولین ،کامپفرول، آپی ژنین، کوئرستین؛ پلی فنل های آن شامل کلروژنیک اسید، کافئیک اسید، پروتوکاتشوئیک و رزمارینیک اسید می باشند. این گیاه طعم مرکبات دارد بخاطر سیترال در هر اسانس گیاهی غالب باشد به آن طعم مرکبات می دهد!
اشکال دارویی حاوی بادرنجبویه
ژل ملیسان (درمان تبخال ویروسی)؛ قرص روکشدار نوراگل و نوراگل فورت (رفع کننده اضطراب و استرس روحی و بیخوابی با منشأ عصبی و نامنظمی ضربان قلب)؛ قطره خوراکی آنتی میگرن (برطرف کننده و پیشگیری کننده حملات میگرن و سر دردهای با منشأ عصبی)؛ قطره خوراکی کارمینت و پودر کارمیناتیف جهت درمان نفخ و اسپاسم گوارشی، سوء هاضمه و درد ناشی از آن)؛ شربت بی بی سد (درمان ناآرامی و بیخوابی نوزادان و کودکان)؛ شربت والریک و پودر آلتیپ و قرص ترانکی وال (آرامبخش در بیقراری، اضطراب، سردرد و تنش عصبی است و رفع کننده اختلالات خواب)؛ محلول خوراکی آیبروگل (بر طرف کننده عارضه IBS (یا همان سندرم روده تحریک پذیر) ضدنفخ و ضد اسپاسم معده و روده)؛ محلول استاپ اسنورینگ (برطرف کننده خروپف یا خرناس! ضد اسپاسم و ضد عفونی کننده مجاری تنفسی).
موارد مصرف و کاربرد بالینی بادرنجبویه
بادرنجبویه هوش و حافظه را زیاد می کند! مفرح و نشاط آور و نیز مقوی اعصاب بوده و در درمان کابوس و وحشت های عصبی هم بکار می رود. بادرنجبویه پیشرفت آلزایمر را کند می کند. در بیش فعالی هم جایگاه تجویز دارد. در درمان مشکلات خواب ناشی از شیمی درمانی هم مفید است. حالت وسواس را هم برطرف می نماید! همچنین خاصیت تب بر دارد. بادرنجبویه ضد گواتر است برعکس خردل و کلم ها که گواتروژن هستند. سابقاً برای کنترل هایپرتیروئیدیسم و بیماری Graves بکار میرفته است. فعالیت آنتی هیستامین دارد لذا برای آلرژی مفید بوده و در کرم های موضعی گیاهی برای آلرژی پوستی بکار می رود. روغن آن در قطره گوشی برای عفونت و دهانشویه نیز برای عفونت لثه و دندان مؤثر است. این گیاه بوی بد دهان را نیز رفع می نماید! و این خودش خدمت بزرگی به بشر است! بادرنجبویه معالج هیستری یا همان هیجان و احساسات غیرقابل کنترل است. قدرت بویایی را نیز تقویت می کند.
بادرنجبویه دارای خواص ضد ویروس بویژه علیه هرپس سیمپلکس می باشد، و به احتمال زیاد فعالیت ضد ویروس آن به سبب وجود ترکیبات پلی فنولی این گیاه و اشغال گیرنده های ویروس ها توسط این ترکیبات است که بدین ترتیب از اتصال ویروس ها به دیواره سلولی جلوگیری میشود (ممانعت از فرایند adhesion). از اسانس بادرنجبویه در عطرسازی و در تهیه فراورده های آرایشی نیز استفاده می شود. این گیاه اثرات ضد التهاب، آنتی میکروبیال، ضد احتقان و خاصیت نرم کننده بر پوست دارد. بخور اسانس بادرنجبویه در درمان آکنه مفید است و ژل ملیسان نیز فقط برای رفع تبخال نیست بلکه بعلت اثرات ضد باکتری بادرنجبویه در درمان آکنه هم جایگاه دارد. که این اثر با خواص ضد التهاب و آنتی میکروبیال آن همخوانی دارد. مصرف خوراکی عصاره بادرنجبویه می تواند استرس اکسیداتیو پوست را کاهش دهد و در کل تجویز سیستمیک گیاه پوست را از آسیب های متابولیک محافظت می کند. بادرنجبویه در فراورده های پاک کننده پوست و در شامپوهای ضدشوره هم کاربرد دارد.
نکات و توصیه های مهم در مورد بادرنجبویه
– از استفاده بادرنجبویه با داروهای تیروئید پرهیز شود چون گفته می شود که دوز بالای آن ممکن است به عنوان آنتاگونیست تیروکسین عمل کند.
– بادرنجبویه با داروهای دپرسانت CNS تداخل دارد.
– گیاه به سبب محتوای تانن بالا موجب کاهش جذب آهن غیر هم از غذا می گردد.
– سبب افزایش اثر خواب آوری داروی فنوباربیتال و هگزوباربیتال می گردد.
آخرین تحقیقات و نکات ویژه
ارزیابی فعالیت عصاره بادرنجبویه بر ضد ویروس مشهور H1 N1 آنفلوانزا اثرات قوی ضد ویروس آن را اثبات نمود، ویروسی که تنها داروهای تاثیرگذار بر آن داروهای اسلتا میویر Tamiflu) Oseltamivir) و زانامیویر Zanamivir می باشد.
در دنیای امروز علت خیلی از بیماری های پوستی مانند سرطان پوست و حتـی پـیـری اشعه UV می باشد. در مطالعات اخیر اثرات محافظ عصاره بادرنجبویه و رزمارینیک اسـیـد بـه عنـوان ترکیب فتولی اصلی این گیاه بر آسیب ایجاد شده توسط اشعه UVB بر کراتینوسیت انسان ارزیابی شد و کاشف به عمل آمد که عصاره ی این گیاه آسیب DNA را کاهش می دهد بگونه ای که هم بصورت خوراکی و هم بصورت موضعی به عنوان فوتوپروتکتیو (محافظ نور و آفتاب) قابل تجویز است. تجویز عصاره اتانولی برگ های بادرنجبویه اثرات مهاری با ارزشی بر تکثیر سلول های سرطانی کولون انسان نشان داد و بنابراین می تواند جهت پیشگیری از سرطان کولون بکار رود.
تألیف: دکتر زهرا نظری تلوکی، زهره عصام رودسری
منبع: کتاب درمان شناسی گیاهان دارویی (با نگاهی به وجه تسمیه گیاهان و ساختار شیمیایی ترکیبات موثره)
Parvane Jalali, et al. Asian Pacific Journal of Tropical Disease, Volume 6, Issue 9, September 2016, Pages 714-717
Almudena Pérez-Sánchez, et al. Journal of Dermatological Science, In Press, Corrected Proof, Available online 4 August 2016
C. Weidner, et al. Phytomedicine, Volume 22, Issue 2, 15 February 2015, Pages 262-270
