وجه تسمیه و تاریخچه آویشن
نام Thymus از لفظ یونانی Thymon برگرفته از واژه ی Thymos به معناى روح! آمده است که به مفهوم دود یا رایحه باز می گردد شاید چون روح و دود یا همان رایحه هر دو خیلی رقیق و ظریف هستند برای دیدن! شاید هم به این علت که بخور و یا دود کردن آویشن شفابخش بوده است یا شاید هم چون دود آویشن رایحه ای قابل توجه داشته است و یا شاید هم بدین علت که در روم باستان گیاه آویشن را روی محراب گذاشته و میسوزاندند و معتقد بودند که پیش خداوند شفاعت میشوند! و طلسم ها شکسته می شود! و نیز دود آن باعث دور شدن عقرب ها هم میشود! آنها همچنین گیاه آویشن را به عنوان ضد سم برای درمان نیش مار استفاده مینمودند.
برخی منابع هم گویند نام آویشن Thymus از یک واژه ی مصری باستانی می آید که به گیاهانی اطلاق می شد که طی فرایند مومیایی کردن بکار می رفته اند. از استفاده مصریان از آویشن برای مومیایی کردن صرف نظر کنیم که مورد مصرف خیلی دلپذیری هم نیست! یونانیان باستان از آویشن در حمام و یا از بخور آن در معابد خود استفاده می کردند و معتقد بودند این گیاه منبع ایجاد شهامت در افراد است. آویشن در درمان انواع سردردها هم بکار می رفته.
در اروپای قرون وسطی هم این گیاه در درون بالشت قرار داده می شد تا هم به ایجاد یک خواب آرام کمک کند و هم از کابوس دیدن صاحب آن بالشت جلوگیری به عمل آورد!
مردم رومانی همچنین روی آویشن میخوابیدند تا مالیخولیا (نوعی افسردگی همراه با اندوه بی دلیل) را درمان کنند! در همین دوره، زنان به شوالیه ها و جنگجویان خود هدایایی شامل برگ های آویشن میدادند و معتقد بودند آویشن برای آن ها شهامت به ارمغان می آورد. در مراسم تدفین هم در تابوت گذاشته میشد چون این اعتقاد وجود داشت که صاحب تابوت را با خود به زندگی بعدی میبرد و این حس اطمینان را ایجاد میکرد. در قدیم الایام مردم گل های خشک آویشن را همانند اسطوخودوس برای حفاظت پارچه های کتانی از گزند حشرات بکار می برده اند و جویدن آویشن را در تسکین دندان درد مؤثر می دانستند.
مهمترین ترکیبات شیمیایی در آویشن
آویشن است و عطر معروف آن! حدود 90% تولید جهانی اسانس آویشن تجاری را اسپانیا بر عهده دارد!
مهمترین ترکیبات شیمیایی موجود در آویشن شامل روغن های فرار تیمول، کارواکرول، لينالول، ترپینولن، بتاکاریوفیلن و توجان؛ فلاونوئید، اریودیکتیول، تیمونین و کریسی لینئول؛ سایر ترکیبات شامل اورسولیک، رزمارینیک و کافئیک اسید؛ رزین ها؛ تانن و ساپونین ها می باشد. تیمول و کارواکرول از مونوترپن های فنلی مهم هستند، اسانس آویشن نیز بطور کامل از ترپن ها ساخته شده است که فراوان ترین آنها مخلوطی از فنلهای تیمول و کارواکرول است.
تیمول خلط آور، ضد میکروب و ضد کرم و ضد تشنج است! و بیشتر اثرات درمانی آویشن را می توان به آن نسبت داد. تیمول با این همه خیر و خوبی ولی محرک پوست و مخاط هم هست لذا باید با احتیاط تجویز شود؛ در چنین شرایطی تجویز روغن خالص معقول نیست و باید رقیق شود مثلاً بصورت تنتور.
در مطالعات اخیر فلاونوئید اریودیکتیول را از مهمترین فلاونوئیدهای غذایی با پتانسیل ضد دیابت اثبات نمودند که موجب افزایش جذب گلوکز توسط سلول ها و بهبود مقاومت به انسولین می گردد یعنی همان عملکردی که داروی ضد دیابت بیگوآنیدی مانند متفورمین اعمال می کند.
اشکال دارویی حاوی آویشن
هرچه شربت ضد سرفه گیاهی می بینید %90 دارای آویشن است! که به عنوان ضد سرفه و خلط آور در سرماخوردگی و التهاب نای و برونش و … بکار می روند؛
فرآورده هایی مثل شربت تیمیان، شربت و قطره تیمکس، قطره و شربت دروزیل، شربت دروزیل با عسل، شربت برونکلدین، شربت توسیان، شربت توسیان اطفال، شربت آویپکت، شربت برونکوتیدی و برونکوسین، شربت دیاتوسین رژیمی، برونکو باریج، قطره توسیگل، قطره توسیوین، قطره تیمی کلد؛ آویشن را در بخور اوکالیپتوس دینه (تسکین علائم سرماخوردگی؛ رفع احتقان بینی سرفه و ضدعفونی کننده) نیز داریم؛ پرل و قطره (گاسترولیت درمان سندروم روده تحریک پذیر)؛ کرم واژینال لکورکس (درمان عفونتهای کاندیدائی و گاردنلایی واژن)؛ کرم واژینال میکوزین (درمان عفونت های قارچی و میکروبی واژن و واژینیت مختلط)؛ محلول استاپ اسنورینگ (بر طرف کننده خروپف یا خرناس! ضد اسپاسم و ضد عفونی کننده مجاری تنفسی)؛ اسپری آویشن (داروی کمکی در بهبود آفت).
موارد مصرف و کاربرد بالینی آویشن
آویشن ضد تهوع و استفراغ بوده و در رفع بی‌اشتهایی مفید است. آویشن مدر است و لذا به عنوان یک فاکتور کمکی مثل دم آلبالو! در دفع شن کلیه بکار می رود. امروزه تاثیر مثبت آن بر شب ادراری کودکان نیز مشاهده شده است اما اینکه چطور یک ترکیب مدر میتواند تاثیر مثبتی بر شب ادراری داشته باشد جای بحث دارد.
فعالیت محافظ کبد تیمول با کاهش مرگ و میر بدلیل پیش درمانی در افراد دریافت کننده دوز بالای استامینوفن تایید گشت. آویشن بصورت موضعی برای التیام زخم ها تاثیر عالی دارد! و در مصرف خوراکی همانگونه که در بالا دیدیم در اکثریت قریب به اتفاق شربت های ضد سرفه گیاهی وارد شده، برای درمان سیاه سرفه و انواع دیگر سرفه ها مصرف می شود.
آویشن سبب حفظ فلور روده و سبب تعدیل جمعیت میکروبی سیستم گوارش می شود. تیمول و کارواکرول موجود در آویشن خواص ضد کرم داشته و در درمان حتی تنیا ورسیکالر هم مؤثر است!
ترکیبات آویشن علیه باکتری های گرم منفی و گرم مثبت خاصیت آنتی باکتریال (باکتریوسید یا باکتری کش) دارند و خواص ضد میکروبی تیمول علیه باکتری های دهان مانند پورفیروموناس ژینریوالیس Porphyromonas gingivalis اثبات شده است. تیمول و کارواکرول اثرات مهاری بالایی علیه قارچ های پنی سیلیوم و ۸ گونه ی مختلف از درماتوفیتها دارند.
ترکیبات آویشن رشد میسلیال انواع آسپرژیلوس و سنتز آفلاتوکسین آنها را مهار می کنند. در محیط برون تنی عصاره آبی آویشن فعالیت مهاری علیه ویروس هرپس سیمپلکس نوع ۱ و ۲ (همان عامل ایجاد تبخال لب و تبخال تناسلی) و حتی ویروس مقاوم به داروی آسیکلوویر Aciclovir دارد اما اثری بر تکثیر داخل سلولی ویروس ندارد. این گیاه خواص معرق هم دارد. روغن فرار یا اسانس آویشن سمی است فقط در صورت رقیق شدن با روغن حامل مناسب مانند روغن بادام و … است که می تواند موضعی استعمال گردد.
البته سیاه نمایی نشود همه ی اسانس ها تنها در صورت رقیق شدن می توانند موضعی و نه خوراکی! استفاده شوند چون اسانس ها در زمره قوی ترین ترکیبات جهان هستند و این یعنی پتانسیل سمیت آنها خیلی بالاست. آویشن خاصیت ضد شوره و پاک کنندگی پوست هم دارد. ترکیبات فنلی موجود در این گیاه به عنوان مسدود کننده کانال کلسیم عمل می کنند و بدین ترتیب آویشن دارای اثر ضد اسپاسم و نیز کاهنده فشارخون نیز میباشد.
فعالیت ضد ترومبوز گیاه را به اثر مهاری آن بر پلاکت ها نسبت می دهند. بعد تیمول، کارواکرول (ایزومر موقعیتی تیمول) مهمترین جزء فنولی اسانس آویشن می باشد، ترکیب کارواکرول اثرات فارماکولوژیک بر CNS داشته و در تجویز خوراکی اثرات ضد اضطراب بروز میدهد، همچنین اثرات ضد افسردگی ناشی از افزایش سطح دوپامین هم دارد.
در توصیف خصوصیات فارماکوکینتیک گیاه گفته می شود حذف ادراری متابولیت های تیمول و کارواکرول سریع بوده، گرچه مقادیر زیاد از هر دو ترکیب بصورت دست نخورده (یا گلوکورونیده و سولفاته) حذف می گردد اما اکسیداسیون گسترده گروه های متیل و ایزوپروپیل هم اتفاق میافتد. در تجویز خوراکی تیمول، تیمول در پلاسما یا ادرار قابل سنجش نبود اما متابولیت تیمول سولفات در ادرار و پلاسما و متابولیت تیمول گلوکورونید تنها در ادرار آشکار گردید.
نکات و توصیه های مهم در مورد آویشن
– مصرف مداوم آویشن ممکن است ایجاد التهاب کبد نماید.
– برگ گونه های مختلف آویشن بعضاً دارای اجزای التهاب زا هستندکه سبب سوزش و آزردگی دستگاه ادراری می شود.
– اسانس این گیاه می تواند حساسیت پوستی ایجاد کند.
– سبب تیمول در فرآورده های دهانی مانند خمیر دندان و نیز در شامپوها می تواند موجب التهاب مزمن لب و زبان و پوست سر گردد! ولی نترسید اینقدرها هم ترسناک نیست آویشن بیچاره! اتفاقاً شاید همین عارضه جرقه ای شد برای خاصیت آنتی اکسیدانی و محافظ شیمایی و پرتوی عصاره آویشن و در نهایت اختراع دهانشویه آویشن که می تواند بطور قابل توجه ای عوارض دهانی و موکوزیت ناشی از رادیوتراپی را در بیماران تحت درمان کاهش دهد و موجب بهبود شرایط زندگی بیماران و کاهش درد و رنج ناشی از درمان سرطان گردد.
– ولی بترسید! بدلیل اثر قاعده آور مصرف آویشن در بارداری و نیز در شیردهی ممنوع است.
آخرین تحقیقات و نکات ویژه
جناب Haemonchus contortus یک انگل مهم در دستگاه گوارش گوسفند در مناطق گرمسیری است! که به خیلی از داروهای ضد انگل مقاوم است، بررسی ها نشان داد تیمول موجود در آویشن می تواند به عنوان ضد انگل در سه مرحله ی تخم گذاری، رشد لارو و نیز تحرک آن تاثیرگذار باشد. یعنی در جهت بهبود حیوان مبتلا مؤثر باشد!
بر اساس کاربرد سنتی آویشن در اضطراب انسان مطالعه ای جهت بررسی های تکمیلی انجام گرفت که توسط تست EMP اثر ضد اضطراب عصاره آویشن را در رفتار رت اثبات نمود! آدم چه کم از رت دارد؟!
شاید تأثیر مثبت آویشن بر شب ادراری کودکان به سبب همین اثرات ضد اضطراب آن باشد!
تحقیقات اخیر نشان دادند عصاره آویشن اثرات ترمیمی بر عملکرد حافظه و اختلالات رفتاری و یادگیری ایجاد شده توسط داروی اسکوپولامین Scopolamine دارد! لذا نتیجه می شود آویشن می تواند اثرگذاری مفیدی در درمان بیماری آلزایمر هم داشته باشد. نام اسکوپولامین یا همان هیوسین Hyoscine آمد و اشاره ای هم شد به اثرات منفی آن بر حافظه و فرآیندهای شناختی جای تعجب هم ندارد که این ترکیب با منشاء گیاهی به عنوان یک آنتی کولینرژیک این اثرات را داشته باشد چون آلزایمر و اختلالات شناختی مرتبط است با کاهش سطح استیل کولین مغز، به همین علت هم اغلب داروهای ضد آلزایمر مؤثر، امروز مهارکنندگان استیل کولین استراز هستند. اما توجه داشته باشید خیلی از داروها عوارض جانبی آنتی کولینرژیک دارند مثل آنتی هیستامین ها پس از عوارض احتمالی این داروها بر حافظه غافل مباشید!
تألیف: دکتر زهرا نظری تلوکی، زهره عصام رودسری
منبع: کتاب درمان شناسی گیاهان دارویی (با نگاهی به وجه تسمیه گیاهان و ساختار شیمیایی ترکیبات موثره)
Luis E. Ferreira, et al. Veterinary Parasitology, Volume 228, 15 September 2016, Pages 70-76
Alireza Komaki, et al. Journal of Traditional and Complementary Medicine, Volume 6, Issue 3, July 2016, Pages 257-261
Zahra Rabiei, et al. Asian Pacific Journal of Tropical Biomedicine, Volume 5, Issue 10, October 2015, Pages 845-851
