قلت دم از دیدگاه مکتب طب ایرانی

علائم بالینی

خلو نبض: سبب آن قلت خون یا روح و یا هر دو در تمام بدن یا فقط در شرائین است (۴،۹) و مراد از نبض خالی بدین معنا نیست که هیچ چیز در جوف شریان وجود ندارد چرا که خلو شرائین از خون و روح محال است، بلکه به اعتبار آن است که آنچه در جوف رگ است نسبت به حالت اعتدال کمتر است اگرچه بدن از خون ممتلی باشد زیرا لزوما خلو شریان به دلیل قلت خون بدن نیست و بدون دیگر اعراض قلت دم مانند سقوط و ضعف اشتها، حکم بر قلت خون بدن نمی توان کرد (۱،۴،۹).
لون بدن: دلالت های رنگ بدن به شرح زیر است:
   – سفیدی لون: سفیدی رنگ بر عدم دم و کمی خون یا برودت خون و سردی مزاج و با غلبه بلغم دلالت میکند (۱۰،۵،۴). در قلت خون و در برودت به سبب عدم حرارت، خون میل به ظاهر و خارج بدن نمی کند تا لون بدن را سرخ گرداند، لذا ظاهر بدن و جلد به رنگ اصلی خود که عصبانی است سفید می شود. غلبه بلغم بر خون و تولید غذای بلغمی و گردیدن آن جزء عضو، باعث سفیدی بدن به رنگ بلغم می گردد. فرق میان این سفیدی و سفیدی اوّل این است که در غلبه بلغم ترهل و نرمی جلد بدن، نداوت و تری آن و ظهور سردی در ملمس بر خلاف نوع اول وجود دارد (۵).
   – صفرت لون: در قلت خون که لازمه سوءمزاج و ضعف کبد است مانند ناقهین لون زرد می شود زیرا باعث رنگ حمرت -که خون است هر گاه کم گردد، زردی حادث میگردد مانند شراب سرخ وقتی با آب ممزوج شود زرد می شود (۵،۲،۴) اما فرق بین زردی ناشی از غلبه صفرا با زردی ناشی از قلت دم آن است که وقتی صفرا غالب می شود زردی لون با اشراق است و علامات حرارت وجود دارد به خلاف قلت دم ناشی از مقاسات امراض و استخراج به افراط دم که آثار قلت خون و وجود نقاهت نمایان است و علائم افراط حرارت وجود ندارد (۵،۴).
   – کمودت لون: یکی از اسباب کمودت لون نزد شیخ قلت خون و جمود آن، دم قلیل و مستحیل شدنش به سودا است (۴).
حکیم عقیلی خراسانی در کتاب خلاصه الحکمه چنین بیان می کنند: « رنگی که در، آن سیاهی اندک غیر مشرق برّاق باشد، دلالت بر برودت فرط از سایر و قلت دم مینماید؛ زیرا که کثرت خون و ترقیق آن از حرارت و قلت و انجماد آن از برودت است و چون منجمد، گردد زیاده می گردد قلت آن و مستحیل می گردد رنگ آن به سوی سیاهی؛ به سبب جمود و کثافتی که مستلزم عدم اشراق و صفاست و حادث می گردد کدورت و تغیر رنگ آن به سوی سیاهی که کمودت باشد.»
   – ضعف و سقوط اشتها (۱،۸)