اسباب ناباروری زنان در مکتب طب ایرانی

امروزه مراکز درمانی ناباروری در اقصی نقاط کشور دیده می شود و چه بسا در کلان شهرها با افزایش جمعیت نابارور، تعداد این مراکز رو به افزایش است. به باور بسیاری از متخصصان با پیشرفت های تکنولوژیک و فناوری های نوین، امروزه ناباروری، یک بیماری ناعلاج نیست ولی با وجود پیشرفت های پزشکی مدرن در این حیطه، مراجعات متعدد به مراکز درمانی طب سنتی، برای درمان ناباروری قابل توجه و تامل است. از دیدگاه مکتب طب ایرانی، علل مختلف ساختاری، سوء مزاجی، اختلال در سایر ارگان ها به ویژه اعضای رئیسه، اختلالات نفسانی و رفتاری و … ممکن است به ناباروری منجر شود. مطابق قوانین علاج در این مکتب، درمان ناباروری، با رفع سبب ایجاد کننده آن، امکان پذیر است. در این نوشتار اسباب نازایی در زنان بیان خواهد شد و به نکات درمانی مجرب بر اساس آموزه های استاد عبادیانی اشاره خواهد شد.

ناباروری و انواع آن

به طور کلی به ناتوانی یک زوج در باردار شدن، پس از یک سال رابطه جنسی بدون جلوگیری از بارداری، ناباروری گفته می شود ناباروری در ۱۰ تا ۲۰ درصد از زوج ها دیده می شود. علت ناباروری تا ۴۰ درصد موارد مربوط به مردان، ۴۰ درصد مربوط به زنان و حدود ۱۰ درصد مربوط به هر دو است(1). ناباروری در کتب طب سنتی(2،3) با عنوان عُقر (عقیمی) یا عُسر حَبل (به دشواری باردار شدن) آمده است. از دیدگاه مکتب طب ایرانی(2،3) ناباروری یا مادرزادی است و یا مادرزادی نیست.
در ناباروری مادرزادی فرد در اصل خلقت، باردار نمیشود لذا لاعلاج است. حکیم خجندی(3) درباره ناباروری مادرزادی می گوید:
«نوعی عقر از مرد و زن را خلقی می نامند یعنی در اصل خلقت، منی مرد یا زن به خاصیتی مخصوص شود که قابل انعقاد نباشد که سببش خارج از اسباب مذکوره باشد بلکه سبب آن سماوی و مقدّر از رب قدیر است مثل درختی که ثمر نیارد و این لاعلاج است.»
ناباروری غیر مادرزادی اسباب متعددی دارد و درمان آن با رفع سبب ایجاد کننده آن ، امکان پذیر می شود.

اسباب ناباروری

ماده منی: یکی از مهمترین اسباب ناباروری در زنان، ماده است. در مکتب طب ایرانی، حاصل عملکرد غدد جنسی زن را نیز منی مینامند که آمیزش آن با منی مرد شرط تشکیل جنین است.
مانند بسیاری از گنجینه های علمی این سرزمین که به عمد از مردمانش در طول سده های اخیر مغفول گذاشته شده اند و بی دانشی و عوام زدگی رواج داده شده است به جرأت می توان گفت که پیشینیان ما به وجود تخمک و نقش یکسان جنس مونث و مذکر در باروری واقف بودند همانطور که حکیم ابن الیاس در قرن هشتم هجری گفته است:(4)
«بدانکه منی مرد و زن چون در رحم قرار گیرد و از جمیع سوء المزاجات خالی باشد و رحم صحیح و نقی (پاک) بود و از اسباب بادی (خارج از بدن) هیچ مانعی نباشد، از قوه عاقده ای که در منی مرد موجود است و از قوه منعقده ای که در منی زن حاصل می آید، و در آن امتزاجی پیدا شود جنین ایجاد می شود.»
در ناباروری گاهی علت از جنس منی است که مولد بچه نیست مانند منی کودک، منی صاحب تخمه (بطلان هضم)، منی کسی که بدن او صحیح و سالم نیست زیرا منی در بدن سالم، سلیم خواهد بود و در بدن بیمار سقیم و بیمار است.
گاهی سبب در اعضای رساننده منی است و اوعیه منی (توبول ها) ضعیف هستند. گاهی سبب در مبادی یعنی اعضای رئیس و شریف است؛ زیرا باید اعضای هضم و اعضای مبدأ برای ارواح و قوا سالم باشند تا تشکیل جنین به آسانی صورت گیرد. لذا ترس و غم، سردرد، ضعف هضم و کثرت تخمه (سوء هضم)، ضعف دماغ، ضعف قلب و ضعف جگر میتوانند موجب ناباروری شوند.

عضو رحم: یکی دیگر از علل ناباروری در زنان عضو رحم است. جهت پرداختن به اسباب ناباروری به واسطه رحم بهتر است ابتدا به طور خلاصه به تشریح این عضو شریف بپردازیم:
رحم(5) عضوی مستديرالشکل است که مابین مثانه مستقیم و زیر ناف قرار دارد و عنق و گردنی دارد که به فرج منتهی می شود. در بیخ عنق آن از بیرون، دو خصیه (تخمدان) برای جمع و ذخیره منی زن در آن، اتصال یافته است. عنق آن هر چند به حسب ظاهر عضلانی و شبیه به غضروف است، اما باطن آن نرم و لحمی است تا آسیبی به قضیب نرسد و مانع دخول نگردد. فم و دهانه رحم، حس زیادی دارد و در بعضی از زنان مایل به راست و بعضی مایل به چپ است. و فم آن همیشه بسته است؛ اما در حالت جماع، به سبب کمال لذت و اشتیاق، باز شده و منی را جذب می کند؛ عضو رحم شبیه به مثانه است وسيع القعر و طول آن نیز به اندازه عمق آن است و رحم نابالغ، از مثانه کوچکتر و هنگام بلوغ و دیدن حیض، برابر آن میگردد و هنگام حمل، بزرگتر از آن می شود.
لذا برای انجام نزدیکی موفق و بارداری باید مسیر هم برای نزدیکی و هم برای ورود منی مرد به رحم و هم عبور منی زن از اوعیه منی و انجام لقاح بین آنها و جایگزینی در دیواره رحم باز باشد. به معنای دیگر هر مانعی که از رسیدن مایع منی در رحم جلوگیری کند سبب نازایی می شود که شامل موارد زیر است:
انضمام و پیوستگی شدید رحم به دلیل خشکی عارضی، برودت جمع کننده، رحم، جوش خوردن همراه گوشت آوردن (التحام) قروح (زخم ها) و زوائد لحمی در رحم.
انضمام و پیوستگی شدید فم (دهانه) رحم که مانع نزول و نفوذ منی به رحم است ( این نوع عقر را انغلاق الرحم نامند) که انسداد صلبیت، ورم صلب، ثولول (زگیل)، لحم زائد ناشی از جوش خوردن زخم ها، برودت جمع کننده فم رحم از جمله دلایل بسته شدن دهانه رحم هستند.
چاقی مفرط و لاغری مفرط زن؛ در چاقی مفرط، در بدن و رحم پیه و یا شحم مزلق زیاد است. گاهی این پیه در همه بدن است و سوء مزاج گویند که گاهی در رحم و ثرب (پریتوئن احشایی) و یا در رحم به تنهایی است. زمانی که پیه بر ثرب زیاد شود مجاری منی را می فشارد و تنگی ایجاد می کند. در این خانم ها شکم از آنچه باید بزرگتر و بلندتر است و فرد در زمان حرکت، تنگی نفس دارد و با کمی باد و مدفوع که در شكم تجمع یابد اذیت شود و فرج نیز تنگ است. در لاغری مفرط، به سبب شدت لاغری همه بدن و یا رحم بارداری صورت نمی گیرد.
میلان رحم یا انقلاب آن، در این صورت، فم رحم از مقابل فرج منحرف است و به همین دلیل منی وارد رحم نمیشود. هنگام مجامعت، رحم درد دارد. سبب آن، ورم صلب، تكاثف و جمع شدگی در یک طرف رحم است، یا امتلایی است که در رگهای یک طرف رحم ایجاد شده است و یا تمدد و کشیدگی است که در رباط ها و لیف های یک نیمه رحم به علت ریزش اخلاط غلیظ به رباطات الیاف، هنگام برداشتن و یا کشیدن بار سنگین، جهیدن و یا ترسیدن عارض می شود.