وجه تسمیه و تاریخچه

گفته می شود نام گل گاو زبان از واژه یونانی borrage منشاء گرفته است که آن هم از دو نام عربی Abu burag و یا Abu araq به معنی پدر عرق! و یا abu huras به معنی پدر زبری و زمختی، که این اسامی اشاره دارند به اثرات معرق گل گاو زبان و نیز سطح زبر برگ های آن. برگ های آن کرک های زیادی شبیه به زبری زبان گاو دارد! از این جهت آنرا گاو زبان گویند.
گیاه تازه گل گاو زبان طعمی نمکی و بوی شبیه خیار دارد. شهرت و استفاده از گل گاو زبان قرن ها قدمت دارد! در تاریخچه گیاه درمانی اروپا در قرون وسطی، برگ های گل گاو زبان برای باطل کردن طلسم غم و جنون در شراب خیسانده و مصرف می کردند! دم نوش برگها و ساقه ها و گلهای این گیاه خاصیت رفع خستگی دارد. به همین علت هم گل گاو زبان در سالاد و ترشی حتی به عنوان سبزی مصرف می شده است.
در سال ۱۵۹۷ میلادی جان جرارد گیاه شناس معروف انگلیسی، گاو زبان را به عنوان گیاهی که مسبب شجاعت در افراد است معرفی نمود و این بدلیل اثر محرک غده فوق کلیه در نتیجه ترشح آدرنالین آن می باشد. در گذشته جهت تسکین دردهای روماتیسمی، افزایش شیر سینه مادران، به عنوان دیورز و معرق، همچنین در برونشیت و سرماخوردگی کاربرد داشت.

مهمترین ترکیبات شیمیایی در گیاه

گاو زبان غنی از اسیدهای چرب مانند گامولنیک اسید یا همان گامالینولئیک اسید (GLA)؛ آلکالوئیدها از نوع پیرولیزیدین مانند اورنیتین، لیکوپسامین، اینترمدین، سوپینین، تسینین، آمابیلین قندهای موسیلاژ مانندآرابینوز، گالاکتوز؛ اسیدها مانند اسید استیک، اسید لاکتیک، اسید مالیک؛ و تانن میباشد. گاو زبان حاوی آلکالوئیدهای سمی پیرولیزیدین می باشد که مشهورند به سمیت کبدی. روغن دانه گل گاو زبان اگر طی فرایند استاندارد بهتر شود پیرولیزیدین نخواهد داشت. البته الكالوئيد سمی پیرولیزیدین که باعث تورم سلولهای کبدی و نکروز خونریزی دهنده می شود فقط در گاو زبان نیست، در پای خر یا پاخری( Clots foot) نمی دانیم کدام به گوشتان آشناتراست، هم هست! در پیرگیاه هم هست! جالب است بدانیم وجود علف های هرز مهاجم تولید آلکالوئیدهای سمی پیرولیزیدینی را در گیاهان افزایش می دهد.

اشکال دارویی حاوی این گیاه

پودر آلتیپ (درمان اضطراب، بی خوابی و سردردهای با منشاء عصبی).

گل گاو زبان

موارد مصرف و کاربرد بالینی

گل گاو زبان را تنها به آرامبخشی نشناسید این گیاه با افزایش سوخت و ساز و در نتیجه تولید انرژی بیشتر به عنوان مقوی و مفرح در ضعف عمومی بدن هم مفید است! گاو زبان خونرسانی به مغز را زیاد می کند یعنی همان کاری که ترکیبات نوتروپیکی مانند پیراستام می کنند! و لذا در جنون و کم حواسی از آن استفاده می شود.
مالیخولیا (نوعی افسردگی) را رفع می نماید. همچنین مصرف روزانه آن در مبتلایان به ناراحتی وسواس در طولانی مدت کمک کننده است. گل گاو زبان در مقادیر کم بدلیل تانن هایش خاصیت قابض داشته و موجب یبوست خفیف می گردد، لذا اسهال را نیز درمان می نماید. گل گاو زبان شیرافزا هم هست. بدلیل موسیلاژ عملکرد اکسپکتورانت دارد و برای تخفیف علائم سرماخوردگی بصورت OTC یا بدون نسخه قابل تجویز است.
اثرات دیورتیک آن را به حضور مالیک اسید و نیترات پتاسیم در گیاه نسبت داده اند. گاو زبان خون را هم تصفیه می نماید. روغن گل گاو زبان را با دوز 5/4 گرم روزانه در آرتریت روماتوئید مؤثر می دانند، چراکه لینولنیک اسید آن پیش ساز پروستاگلاندین محافظ E1 و ضد التهاب می باشد. در درمان انواع تب، ناراحتی های تنفسی و نیز اولیگوری (کم ادراری) و احتباس ادرار هم قابل تجویز است گل گاو زبان !

نکات و توصیه های مهم

   – مصرف طولانی مدت گل گاو زبان بعلت همان آلکالوئیدهای سمی پیرولیزیدین Pyrrolizidine که گفتیم مجاز نیست.
   – گل گاو زبان بعلت آلکالوئیدهای سمی پیرولیزیدین خود موجب آسیب کبدی می گردد.
   – بعلت همان آلکالوئیدهای سمی پیرولیزیدین هم در بارداری و شیردهی توصیه نمی گردد!
   – گل گاو زبان به همان علت فوق الذکر خطر سمیت کبدی داروهایی همچون آمیودارون، متوترکسات، کتوکونازول، استروئیدهای آنابولیک، ضدانعقادها و … را نیز تشدید می کند.
   – البته سمیت گل گاو زبان به همان پیرولیزیدین ختم نمی شود! ترکیب Gamolenic acid هم دارد که آستانه تشنج را کاهش میدهد. روغنهای موجود در گاو زبان درست همانند روغن گل مغربی و روغن کشمش سیاه منبع غنی از اسیدهای چرب گامولنیک اسید یا همان گامالینولئیک اسید (GLA) می باشد لذا مانند گل مغربی باید در بیماران صرعی بویژه مبتلایان همزمان به اسکیزوفرنی و مصرف کنندگان فنوتیازین ها با احتیاط مصرف گردند.
   – مصرف گل گاو زبان با داروهای ضد افسردگی سه حلقه ای، ضد صرع و ضد جنون ها، احتمال افزایش خطر تشنج را به همراه دارد.

آخرین تحقیقات و نکات ویژه

از آنجاییکه اسید چرب ضروری امگا ۶ در حفظ ساختار و سلامت و اعمال فیزیولوژیک پوست نقش بسزایی دارد و اثرات مکمل غذایی آن بر درماتیت آتوپیک (التهاب پوست با علل ناشناخته) اثبات شده است و با توجه به اینکه روغن گل گاو زبان دو تا سه برابر بیشتر از روغن گل مغربی حاوی گامالینولئیک اسید می باشد، لذا اثرات این گیاه در درمان درماتیت آتوپیک بررسی شد و مورد تایید هم قرار گرفت.

Group 168

تألیف: دکتر زهرا نظری تلوکی، زهره عصام رودسری
منبع: کتاب درمان شناسی گیاهان دارویی (با نگاهی به وجه تسمیه گیاهان و ساختار شیمیایی ترکیبات موثره)

 Foster RH, et al. Nutrition. 2010 Jul-Aug; 26(7-8):708-18

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *