وجه تسمیه و تاریخچه
استفاده از نام caraway نخستین بار توسط جناب Walter William Skeat به سال ۱۴۴۰ میلادی باز می گردد و این اعتقاد وجود دارد که این نام ریشه ی عربی karauya دارد. زیره سیاه یکی از قدیمی ترین گیاهان در اروپا و شمال آفریقا و نیز بومی آسیاست که قدمت آن به ۵ هزار سال پیش باز می گردد این گیاه در تمدن مصر باستان نیز بسیار مشهور بود. اما جالب است بدانیم زیره سیاه در خیلی از منابع که از قدمت تاریخی آن صحبت کرده اند با سیاه دانه با نام علمی Nigella sativa اشتباه گرفته شده است! همین اول بگوییم نام شناسی زیره سیاه پیچیده است! بهر تقدیر گفتنی است که ریشه نام caraway یا carvi در هاله ای از ابهام است! اما در منابع Folk-etymology یعنی نام شناسی به زبان مردم عامه caraway را معادل عبارت cares-away یعنی برطرف کننده ی نگرانی و دلواپسی در نظر می گیرند که باز هم اشاره دارد به خصلت آرامبخشی اسانس زیره ی سیاه. برخی منابع گویند نام carum از لفظ یونانی karos به معنای خواب عمیق می آید که یا اشاره دارد به آرام بخشی رایحه ی زیره سیاه و یا به مرگ! چون استفاده از زیره ی سیاه در مراسم تدفین رکن اساسی داشت. جالب است بدانیم دیوسکوریدوس روغن زیره سیاه را برای دختران با صورت های رنگ پریده تجویز میکرد!
مهمترین ترکیبات شیمیایی در گیاه
دارای ترکیبات مختلفی همچون لیمونن،کاروون، کاروئول و آنتول است. از دیگر ترکیبات میوه آن اگزالات کلسیم، پروتئین، موسیلاژ و روغن های ثابت می باشد. زیره از نظر کلسیم یکی از غنی ترین گیاهان بشمار می رود و از دیگر گیاهان می توان برگ ریحان، برگ گشنیز، برگ گل قاصد و مرزنگوش و خردل سفید و دانه انیسون را نام برد که آنهـا هـم غنی از کلسیم هستند. هیدروکربن های زیره بویژه کاروون و لیمونن آنزیم سم‌زدای گلوتاتیون پراکسیداز را در بافت ها افزایش می دهند.
اشکال دارویی حاوی این گیاه
شربت کاراوی میکسچر، پودر و چای کیسه ای کارامین، پودر کارمیناتیف (درمان نفخ و اسپاسم گوارشی، سوء هاضمه و درد ناشی از آن).
موارد مصرف و کاربرد بالینی
از آنجا که زیره سیاه همانگونه که در ادامه خواهیم گفت شل کننده ی عضلات رحم می باشد می تواند دردهای انقباضی دیسمنوره را نیز تخفیف دهد. زیره سیاه مقوی معده است و در رفع احساس پر بودن معده مفید است.
جالب است که بدانیم اگر زیره را به همراه عسل در بچه هایی که میل به خوردن گچ، خاک و مهر دارند بخورانیم تمایل به خوردن خاک برطرف میگردد؛ میل به خوردن خاک، در آنمی فقر آهن بوجود می‌آید پس شاید بتوان احتمال داد که زیره با رفع این نوع کم خونی اعمال اثر می نماید. گفته میشود زیره سیاه برطرف کننده ضعف اعصاب نیز هست.
البته ما امروزه خیلی زیره سیاه را به اثرات آن بر سیستم اعصاب مرکزی نمی شناسیم برعکس گذشته ها که اطباء بسیار به این اثر زیره سیاه توجه مینمودند.
نکات و توصیه های مهم
– مداومت در خوردن زیره همانند رازیانه قوای جنسی را تضعیف می کند همچنین مداومت در مصرف آن برای کبد و کلیه ها هم مضر است.
– زیره سیاه می تواند سبب بروز حساسیت و یا تشدید آن شود.
– زیره شل کننده رحم است لذا از نظر تئوری میتواند مثل سالبوتامول يا نیفیدیپین موجب تاخیر در زایمان شود.
آخرین تحقیقات و نکات ویژه
در مطالعه ای اثرات ضد تشنج عصاره آبی و اسانس دانه های زیره سیاه با داروی دیازپام Diazepam به عنوان کنترل مثبت ارزیابی شد. عصاره و اسانس زیره سبب افزایش وابسته به دوز تاخیر در زمان شروع تشنج شدند. نتایج این مطالعه بیان کرد اسانس و عصاره آبی زیره هر دو خاصیت ضد تشنج دارد ولی اسانس آن قوی تر عمل می نماید.
در تحقیقی اثرات عصاره هیدروالکلی زیره سیاه در موکوزیت دهانی ناشی از ۵-فلورواوراسیل در مدل های حیوانی بررسی شد و نتایج بیان داشت این عصاره علیه استافیلوکوک اپیدرمیس Staphylococcus epidermidis و استرپتوکوکوس اینترمدیوس Streptococcus intermedius مؤثر بود و فرم موضعی آن با کاهش شدت موکوزیت مرتبط است.
تألیف: دکتر زهرا نظری تلوکی، زهره عصام رودسری
منبع: کتاب درمان شناسی گیاهان دارویی (با نگاهی به وجه تسمیه گیاهان و ساختار شیمیایی ترکیبات موثره)
Showraki A, et al. Iran J Med Sci. 2016 May;41(3):200-8
Mardani M, et al. Oral Dis. 2016 Jan;22(1):39-45
