وجه تسمیه و تاریخچه
زیره ی سبز نیز مانند زیره ی سیاه یک گیاه کهن به شمار می آید و در واقع جزء اولین گیاهانی بود که بشر شروع به کشت و زرع آن نمود! این گیاه از زمان مصر باستان هم به عنوان ادویه کاربرد داشته حتی بومی مصر بشمار می آید و مثل زیره ی سیاه در زمره ی ادویه جات ملایم قرار می گیرد؛ جزء اصلی ادویه کاری یا همان زردچوبه هندی، زیره سبز است! اسانس این گیاه به عنوان طعم دهنده در منابع غذایی و نیز به عنوان رایحه در صنعت عطرسازی و ساخت لوسیون ها و کرم ها بکار می رود. زیره ی سبز به عنوان یک داروی گیاهی ابتدا توجه عامه مردم را به خود جلب کرد و پس از آن دانشمندانِ هر زمان متوجه اثرات شفابخش این گیاه شدند. ولی به رغم شهرت آن از زمان باستان تاکنون ریشه ی نام آن در هاله ای از ابهام است.
مهمترین ترکیبات شیمیایی در گیاه
ترکیبات فرار اصلی زیره سبز شامل کومین آلدئید، پاراسیمن، آلفا و بتا فلاندرن، میرسن و ترپنوئیدها هستند علاوه بر آن پروتئین، موسیلاژ، رزین و روغن هم دارد.
اشکال دارویی حاوی این گیاه
کارمیناتیف (درمان نفخ و اسپاسم گوارشی سوء هاضمه و درد ناشی از آن)؛ قطره سنکل (دفع کننده سنگهای کلیه (بله! حتی تا قطر ۷ میلی متر!) و تسهیل کننده دفع سنگ ریزه ها بعد از استفاده سنگ شکن)؛ پودر سنالین و سامی لاکس (درمان کوتاه مدت یبوست)؛ پودر رگلیس معطر(درمان نفخ معده و درد اثنی عشر، گاستریت و گاسترالژی)؛ قطره و کپسول شیرافزا (افزاینده ترشح شیر مادران)؛ قرص کارویل (کاهش دهنده وزن و اشتها) قرص گرین تیدین (کنترل کننده و کاهنده چربی خون و کاهنده وزن و تثبیت آن و نیز دارای اثرات آنتی اکسیدان).
موارد مصرف و کاربرد بالینی
زیره سبز می تواند نفخ و مشکلات گوارشی ناشی از اسپاسم عضلات صاف سیستم گوارشی را برطرف کند؛ خوردن زیره سبز شیر مادران را زیاد میکند. زیره سبز مقوی معده است. خمیر زیره سبز روی پیشانی درمان سردرد است. پزشکان غربی در طب سنتی خود از میوه زیره سبز به عنوان کاهنده قند خون مؤثر بر دیابت استفاده می نمایند شاید آنها نیز مانند فارماکوپه بریتانیا وجود موسیلاژ را عامل این اثر می دانند. همانطور که در تک نگار ختمی هم توضیح دادیم! شاید به زیره ی سبز نیاید ولی هم روغن زیره ی سبز و هم روغن های زیره ی سیاه و حتی عصاره های آبی آنهـا اثرات آنتی اکسیدانت دارند. این گیاه ضد سرطان و ضد موتاژن هم هست و از اثرات مخرب استرس بر بدن می کاهد. اثرات ضد باکتری و ضد قارچ این گیاه نیز حوالی سالهای ۲۰۰۴ مطرح شد. اثرات دیورتیک، تعدیل کننده ی سیستم ایمنی، تخفیف وابستگی به مورفین، اثرات ضد تشنجی، ضد سرفه، ضد پلاکت و رقیق کنندگی خون همه و همه این گیاه را یکی از مراکز توجه درمانگران گیاهی قرار داده است.
نکات و توصیه های مهم
– خانم هایی که قصد بارداری دارند از مصرف خودسرانه زیره اجتناب نمایند چون شواهدی در طب سنتی برخی مناطق جهان مثل تونس وجود دارد که از این گیاه به عنوان سقط آور استفاده می شده است.
– زیره سبز قند خون را کاهش میدهد و میتواند در طول جراحی و پس از آن با داروهای کنترل کننده قند خون تداخل نماید، لذا توصیه می شود مصرف آن حداقل ۲ هفته قبل از جراحی متوقف گردد.
آخرین تحقیقات و نکات ویژه
مطالعات بالینی به کرار نشان دادند فیتواستروژنها (ترکیبات استروژنی مشتق از گیاهان) می توانند در درمان استئوپروز بعد یائسگی مفید باشند. اخیراً در یک مطالعه زیره سبز به عنوان گیاه غنی از فیتواستروژن با ارزیابی خاصیت ضد استئوپروز بررسی شد، اثرات محافظ استخوان عصاره متانولی میوه زیره سبز با استرادیول قابل مقایسه بود بطوریکه از کاهش استخوان ناشی از برداشت تخمدان(ovariectomy) پیشگیری کرد در حالیکه اثرات آنابولیک روی رحم آتروفیک نداشت. اما آیا گیاهان دارای ترکیبات فیتواستروژنی مثل همین زیره سبز یا سویا میتوانند ریسک سرطانهای وابسته به استروژن را افزایش دهند؟ مطالعات نشان میدهد مصرف آشپزخانه ای مشکل خاصی ایجاد نمی کند اما در مصرف فراوردههای دارویی گیاهی که عموماً غلظت های مواد مؤثره بالاتر دارند باید جانب احتیاط را نگه داشت.
تألیف: دکتر زهرا نظری تلوکی، زهره عصام رودسری
منبع: کتاب درمان شناسی گیاهان دارویی (با نگاهی به وجه تسمیه گیاهان و ساختار شیمیایی ترکیبات موثره)
Shirke SS, et al. Exp Biol Med (Maywood). 2008 Nov;233(11):1403-10