وجه تسمیه و تاریخچه
جالب است بدانیم لفظ sativa یا sativus و نیز sativum که صفات نام های علمی خیلی از گیاهان هستند در لاتین به معنای کاشته شده می باشد و به گیاهانی اطلاق می شد کـه محصولات فرآیند کشاورزی بشمار میرفتند یعنی به عنوان مثال با کاشتن دانه و رشد دانهها بدست می آمدند. نـام oat ریشه ناشناخته دارد ولی نکته مهمی در آن نهفته است و آن اینکه oat (یعنــی جوی دوسر) برخلاف کلمه ی rice یا مثلاً برنج یک اسم جمع نیست! و توجه کنید s جمع هم می تواند بدارد و این می تواند به آن معنا باشد که جوی دو سر به عنوان یک غله یا حبوبات مطرح بوده و نه غذای اصلی مثل برنج. از نظر ساختار جو دو سر کاملاً باریک و کشیده است و از دو طرف یکسان است برای همین به آن جوی دو سر گویند.
این دانه های غنی از چربی و پروتئین در مقایسه با دیگر انواع غلات از گذشته یکی از غنی ترین منابع غذایی انسان به شمار می روند عصاره جوی دو سر یک قرن هست که بصورت موضعی به عنوان نرم کننده مورد استفاده است.
مهمترین ترکیبات شیمیایی در گیاه
جوی دوسر حاوی نشاسته پلی ساکاریدهای محلول، پتاگلوکان ها، مواد پروتئیک شامل گلیادین و آونالین (Avenalin)، ساپونین های استروئیدی شامل آوانا کوزیدهای A,B و استرول ها شامل بتاسیتوسترول و … میباشد.
اشکال دارویی حاوی این گیاه
کپسول فیتولاکس (درمان کمکی یبوست های مزمن).
موارد مصرف و کاربرد بالینی
شاید باورش راحت نباشد اما جوی دو سر در درمان سندروم ترک و محرومیت از تریاک و تنباکو استفاده می شود! با اینکه تریاک مخدر و تنباکو محرک است! برخی عوارض ترک اینها مشترک است. همچنین در درمان اضطراب حاد و مزمن، استرس و بیخوابی کاربرد دارد. در ضعف اعصاب در نشانگان پیری هم مفید است. یولاف به عنوان مقوی اعصاب و یکی از درمان های کمکی در ADHD (اختلال بیش فعالی و کم توجهی در کودکان) و نیز درمان مشکلات رفتاری هم بکار می رود. در درمان خارش و تحریک پذیری پوست و نیز درماتیت سبوره مؤثر واقع می شود. پروفسور Jean Valent گیاه درمانگر معروف! مخلوطی از روغن بادام شیرین و عصاره شیرین بیان را به همراه غلاف جو دو سر برای دفع سنگ کلیه برای بیمارانش توصیه می نمود.
جوی دو سر امروزه بخاطر محتوای بالای فیبر در رژیم های لاغری وارد شده است. موارد مصرف CNSای جوی دو سر، را اول آوردیم چون شهرت آن به مصارف تغذیه ای آن است! آرد جوی دو سر محرک نیست و تحریک و التهاب پوست را نیز تخفیف می دهد و حتی آسیب ناشی از مواد شیمیایی مختلف بر پوست را نیز ترمیم می کند. استفاده از آرد جوی دو سر با خواص پاک کننده و مرطوب کننده در جوی دو سر تهیه ماسک های صورت قدمتی قابل توجه دارد! مضاف بر اینکه در فرمولاسیون صابون ها هم به عنوان ضد تحریک و خارش پوست وارد شده است در فرمولاسیون های گیاهی لایه بردار نیز بکار می رود، تازه! اثرات ضد اگزما و آفتاب سوختگی هم دارد.
نکات و توصیه های مهم
– جو دو سر اثرات ضد دردی مورفین را خنثی میکند! درست مانند تداخل اثر پارشیال آگونیستها و آگونیست های اپیوئیدی. مثلاً پنتازوسین Pentazocine هم می تواند اثرات مورفین را از روی گیرنده های اپیوئیدی بردارد.
– جوی دو سر یا یولاف اثرات افزایندگی فشارخون ناشی از نیکوتین را هم خنثی می کند. و ما می دانیم نیکوتین آلکالوئیدی مایع است که از گیاه تنباکو بدست می آید و به عنوان حشره کشی مهم شناخته می شود و می تواند با اثـر بـر گانگلیون های سمپاتیک و افزایش آزادسازی وازوپرسین و آدرنالین موجب تنگی عروق محیطی و افزایش فشار خون گردد.
– دانه جو دو سر سبب کاهش جذب روده ای داروها می شود.
آخرین تحقیقات و نکات ویژه
در مطالعه ای فعالیت سایتوتوکسیک (سلول کش) پلی ساکارید I (1,3)(4,1)-β-d-glucan از گیاه جوی دو سر بر مهار رشد سلول هایی از ملانومای پوست انسان در محیط برون تنی (in vitro) بررسی شد، در حالیکه جزئیات مکانیسم ضد توموری گیاه هنوز مشخص نیست اما این اثر برای جوی دو سر گشت جالب است که در خصوص جوی دو سر این اثر از متابولیت های اولیه آن رؤیت شد.
مطالعات نشان دادند پپتیدهای بدست آمده از گیاه جو دو سر ظرفیت مهار تجمع پلاکت ها را در محیط برون تنی دارند. لذا به عنوان رژیم غذایی پیشگیری کننده از ترومبوز میتواند بکار رود. باز هم اثری شگفت از متابولیت های اولیه ی این گیاه و این در حالیست که ما بیشتر از متابولیت های ثانویه انتظار چنین اثرات درمانی را داریم.
در مطالعات بیوتکنولوژی اخیر هم پپتیدهایی با خاصیت مهار آنزیم مبدل آنژیوتانسین ۱ که از گیاه جو دو سر استخراج گشت که هنوز مطالعات بر آن ادامه دارد!
تألیف: دکتر زهرا نظری تلوکی، زهره عصام رودسری
منبع: کتاب درمان شناسی گیاهان دارویی (با نگاهی به وجه تسمیه گیاهان و ساختار شیمیایی ترکیبات موثره)
Andrzej Parzonko, et al. International Journal of Biological Macromolecules, Volume 72, January 2015, Pages 757-763
Guoyong Yu, et al. Food Chemistry, Volume 194, 1 March 2016, Pages 577-586
Malgorzata Darewicz, et al. New Biotechnology, Volume 33, Supplement, 25 July 2016, Page S173