وجه تسمیه و تاریخچه
نام لاتین amandula از واژه یونانی amygdala بمعنای بادام مشتق می گردد! صفت amygdaloid برای توصیف اجسام بادامی شکل (اشکالی مابین مثلث و بیضی مانند هسته آمیگدال در مغز انسان) بکار می رود. بادام از خانواده گل سرخ بوده و دارای دو واریته بادام شیرین (halcis) و تلخ (amara) می باشد. طول میوه ی بادام تلخ بیش از ۱ سانتیمتر کوتاهتر از بادام شیرین است.
مهمترین ترکیبات شیمیایی در گیاه
روغن بادام حاوی ویتامین E و غنی است از اسیدهای چربی مانند لینولنیک و لینولئیک اسید و نیز اولئیک اسید می باشد. روغن بادام حاوی مقادیر قابل توجهی اولئین اسـت. بـوی بادام تلخ از بنزالدهید هست چراکه بیشتر محتوای روغن فرار حاصل از آن حاوی بنزالدئید است. در مطالعات اخیر فلاونوئید مورین را از مهمترین فلاونوئیدهای غذایی بادام با پتانسیل ضد دیابت اثبات نمودند که با کاهش استرس اکسیداتیو و افزایش حساسیت به انسولین و مهار PTP1B که به عنوان فعال کننده و حساس کننده گیرنده انسولین تحریک کننده مسیر متابولیسم رفتار می کند و پیشگیری از تخریب سلول های بتای جزایر لانگرهانس کبد عمل می نماید.
اشکال دارویی حاوی این گیاه
اسپری بینی نازوفیت (پیشگیری کننده از خشکی و التهاب مخاط بینی، جلوگیری از گرفتگی بینی، تسکین علائم سرماخوردگی)؛ قطره گوشی ایرگل (تسهیل کننده خروج موم گوش). گفتنی است که در تهیه قطره ایرگل از روغن آراشید استخراج شده از بادام زمینی با نام علمی Arachis hypogaea که آنرا پسته شامی (همچنین بادام کوهی یا پسته زمینی) می نامند و از خانواده نخود است نیز استفاده می شود. همچنین در روغن بادام زمینی در اسپری نازوفیت هم بکار می رود. بادام شیرین هم در پماد سوختگی ولی استفاده می شود.
در موارد مصرف و کاربرد بالینی
از بادام خواص ضد پارکینسون دیده شده است! روغن بادام خواص ملین و مسهل دارد. حدود ۹۵% روغن بادام را اسیدهای چرب امگا ۳ (بیشتر اولئیک و لینولئیک) تشکیل می دهد لذا بطور گسترده در صنایع آرایشی به عنوان نرم و ملایم کننده و مغذی پوست برای کودکان و بزرگسالان و نیز پوست لطیف نوزادان بکار می رود. از روغن انواع بادام جهت رفع تحریکات و خارش های پوستی (ناشی از درماتیت، اگزما سرخک و آبله مرغان) استفاده می شود. روغن بادام در درمان اتساع و ترک پوست ناشی از زایمان یا رژیم لاغری مفید است. این روغن به عنوان لوبریکانت، جایگزین سبوم و ترمیم کننده بافت مخاطی و نیز نرم و مرطوب کننده موهای خشک و فردار هم کاربرد دارد. در انجیل مقدس آمده که عرب ها بر این باورند که هسته بادام می تواند قوای جنسی را بهبود بخشد. آیورودا هم میوه، دانه و روغن بادام را افزاینده میل جنسی می داند.
همانطور که گفتیم بادام تلخ و شیرین هر دو واریته های بادام هستند که در ادامه توضیح مختصری از کاربردهای درمانی آنها می دهیم: مغز بادام شیرینSweet almond و روغن حاصل از آن هم خواص متعددی دارد. در نسخ ترکیبی جهت رفع استفراغ از روغن بادام شیرین هم استفاده می شود. این مغز مقوی بدن و موجب تسریع رشد در کودکان و نوجوانان است. متعادل کننده قوای تناسلی و نیز مولد منی می باشد.
همچنین لاغری غیر طبیعی را از بین می برد، چنانچه مدتی مغز بادام را به همراه عسل همراه صبحانه میل نمایند بدن را فربه و کبد را تقویت و سرفه های مزمن را هم تسکین می دهد. مردم قدیم برای تقویت لثه های خود پوست چوبی میوه آن را سوزانده و با زغال آن لثه های خود را ماساژ می دادند! جهت رفع قولنج و پیچش شکم نیز مؤثر است.
پروفسور Jean Valent گیاه درمانگر معروف! مخلوطی از روغن بادام شیرین، عصاره شیرین بیان را به همراه غلاف جو دو سر برای دفع سنگ کلیه برای بیمارانش توصیه می نمود. دم کرده این گیاه در نارسایی و بی کفایتی عملکرد کبد مؤثر می باشد.
بادام تلخ Bitter almond همان بادام شیرین دارای گلیکوزید سیانوژنیک آمیگدالین است. بادام تلخ سمی است و برخی محققان امروزه می گویند خوردنش می تواند پیامد جدی داشته باشد. ولی برخی دیگر محققان معتقدند مغز بادام تلخ و روغن حاصل از آن هم خواص متعددی دارد. آنها می گویند مصرف خوراکی روغن آن داروی بسیار خوبی برای دفع اخلاط چسبیده به دستگاه گوارش می باشد. مالیدن ضمادش به پیشانی سردرد را ساکت می کند. گفته میشود که ریختن روغن بادام تلخ در چشم قدرت بینایی را افزایش میدهد که خب جای بحث دارد! در درمان آسم و تنگی نفس هم مؤثر است.
در تسکین درد کلیه که البته اگر علت آن سنگ نباشد مفید است! احتباس ادراری و مشکل در خروج ادرار را نیز برطرف می نماید. در اوتیت (التهاب و درد گوش) چکاندن روغن بادام تلخ درد گوش را ساکت می کند.
استعمال موضعی آن شقاق پوستی را بهبود بخشیده و مفصلی را هم تخفیف می دهد. ترکیب ماندلیک اسید موجود در بادام تلخ یک الفاهیدروکسی اسید و لایه بردار عالی بوده که در تهیه فراورده های ترمیم کننده جهت رفع ضایعات پوستی بسیار مؤثر واقع می شود همچنین آن را در پیشگیری و رفع ترک های پوستی حتی ترک های پوستی ناشی از بارداری موسوم به Striae gravidam نیز مؤثر می دانند و این در حالیست که اثرات ضد ترک پوستی ناشی از روغن بادام شیرین را بیشتر به محتوای ویتامین E آن نسبت می دهند. می توان برای اثبات گلیکوزیدهای سیانوژنیک در بادام تلخ از آزمایش پیکرات سدیم استفاده نمود. آمیگدالین به عنوان سم در درمان سرطان بکار می رفته است و در مقادیر کم خلط آور، مسکن و هضم کننده است. ترکیب آمیگدالین (دارای دی ساکارید جنتوبیوز یا دو مولکول گلوکز) موجود در مغز دانه های رسیده گیاه بادام تلخ طی چند مرحله هیدرولیز می گردد، در مرحله اول آن پس از هیدرولیز با آنزیم امولسین و جدا شدن یک مولکول گلوکز از ساختمان آمیگدالین ترکیب پروناسین حاصل می گردد (پروناسین که در پوست گیلاس وحشی هم وجود دارد دارای خواص ضد سرفه است).
شایان ذکر است از روغن بادام زمینی به عنوان حلال در تهیه محلول های تزریقی عضلانی، اشکال دارویی بویژه داروهای پیوسته رهش و فرمولاسیون داروهای موضعی مانند اسپری بینی هم استفاده می نمایند.
نکات و توصیه های مهم
– خالی از لطف نیست که باز هم در مورد بادام زمینی یک نکته بگوئیم و آن اینکه بعضی افراد حساسیت شدید به بادام زمینی دارند. برای این افراد حتی خوردن یک بادام زمینی ممکن است منجر به مرگ شود. البته این نوع حساسیت در نژاد ایرانی کمتر دیده می شود.
– آمیگدالین پس از هیدرولیز به پروناسین تبدیل گشته و پروناسین هم پس از هیدرولیز اسید پروسیک ایجاد می نماید. روغن بادام تلخ بدلیل وجود اسید پروسیک یا همان اسید هیدروسیانیک (HCN) سمی است و گفته می شود که می تواند برای جنین کشنده باشد و ورودش به رحم زنان باردار موجب سقط جنین می گردد. هیدروسیانیک اسید آنزیم های تنفسی را از کار می اندازد و سبب سرگیجه و سرخی گشته و در دوزهای بالا سرکوب CNS و مرگ می دهد.
آخرین تحقیقات و نکات ویژه
در بررسی های اخیر فعالیت آنتی اکسیدانی اجزای مختلف عصاره دانه بادام همچون گالیک اسید، پیرو گالول به عنوان ضد تکثیر دو رده از سلولهای سرطان سینه اثبات گشت! همچنین فعالیت آنتی باکتریال مشابه با کلرامفنیکل Chloramphenicol نیز برای بیشتر ترکیبات موجود در بادام اثبات شده است.
در مطالعه ای پتانسیل ضد دیابت عصاره های مختلف حاصل از مغز بادام را بررسی نمودنـد کـه بر اساس نتایج آن عصاره اتانولی گیاه 70% خواص ضد دیابت را بروز داد!
تألیف: دکتر زهرا نظری تلوکی، زهره عصام رودسری
منبع: کتاب درمان شناسی گیاهان دارویی (با نگاهی به وجه تسمیه گیاهان و ساختار شیمیایی ترکیبات موثره)
N. Dhingra, et al. South African Journal of Botany, Volume 108, January 2017, Pages 184-192
Muhammad Nasimullah Qureshia, et al. LWT – Food Science and Technology. Volume 66, March 2016, Pages 311-317