وجه تسمیه و تاریخچه
گیاهی شناخته شده از زمان رومیان باستان! نام chamomile از لفظ لاتین chamaimelon به معناى سیب زمینی! آمده است، نه آن سیب زمینی خودمان! که از آن غذا می پزیم، earth apple یعنی سیبی که بر زمین می روید! که این نام لاتین خود از کلمه chamait به معنای بر روی زمین و melon به معنای سیب آمده است و حکمت گذاشتن این نام بر بابونه آلمانی شباهت رایحه ی این گیاه با عطر میوه سیب است.
مصریان باستان بابونه را یکی از ۹ گیاه مقدس برشمرده و آنرا در معالجه تب و لرز مؤثر میدانستند. رومانی ها گیاه را در درمان سوء هاضمه و اختلالات روماتوئید بکار می بردند. عامه مردم آن را به عنوان ضد اسپاسم و آرامبخش می دانستند. همچنین در رفع عفونت انگلی و نیز به عنوان نرم کننده، حالت دهنده، براق کننده و رنگ مو استفاده میگشت.
اسانس بابونه برای ایجاد طعم و بوی مطبوع در سیگارهای تنباکو مورد استفاده بوده است! محلول بابونه علاوه بر خاصیت ضد عفونی کنندگی لایه بردار بافت های مرده و تحریک کننده ترمیم پوست بوده است و لذا در شستشوی زخم ها بکار می رفته است. بابونه به خواص ضد عرق و خوشبو کنندگی نیز شهرت دارد! جالب است بدانیم از هر ۱۰۰۰ کیلوگرم بابونه می توان ۱ کیلوگرم اسانس بدست آورد و اگر فکر می کنید این ۱۰۰۰ کیلوگرم برای بدست آوردن ۱ کیلوگرم اسانس خیلی زیاد است سری به تک نگار بادرنجبویه بزنید!
مهمترین ترکیبات شیمیایی در گیاه
این گیاه دارای ترکیبات کومارینی مانند هر نیارین، آمبلی فرون؛ ترکیبات فلاونوئیدی مانند آپـی ژنین و لوتئولین و همچنین روغن های فرار مثل بیزابولول (یک ترکیب مونوترپنی اکسید)، کادینن، فارنسول ( اسپاتولنول)، کامازولن حاصل از ماتریسین؛ و نیز ماتریکارین می باشد. بیشتر اسانس ها بی رنگ هستند اما رنگ آبی معروف اسانس بابونه از آزولن ها (کامازولن) می باشد. سزکوئی ترپن Bisabolol موجود در اسانس بابونه اثرات ضد زخم گوارشی ناشی از داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی دارد!
در بابونه اسیدهای چرب، تانن، پلی ساکاریدها و اسیدهای آمینه هم یافت می شود. فلاونوئید آپی ژنین موجود در بابونه یا گل راعی را از مهمترین فلاونوئیدهای غذایی با پتانسیل ضد دیابت اثبات نمودند که موجب ترشح انسولین و کاهش گلوکز گشته، اثر افزایش آنتی اکسیدان و کاهش آپوپتوز هم دارد.
اشکال دارویی حاوی این گیاه
محلول موضعی کامیلوگل (شستشو دهنده و ترمیم کننده التهاب و زخم، ضد عفونی کننده در حمام های موضعی، ضدعفونی کننده بواسیر و واژن)؛ پودر آلتیپ (آرامبخش در بیقراری، اضطراب، سردرد و تنش عصبی، رفع اختلالات خواب)؛ قطره گاسترولان (ضد نفخ و اسپاسم دستگاه گوارش)، قرص گاسترین (ضد التهاب و مسکن درد معده، تسریع در التیام ورم و زخم های معده و اثنی عشر)؛ قرص و قطره پروستاتان (مؤثر در درمان هیپرپلازی پروستات تکرر ادرار، سوزش و درد هنگام دفع ادرار)؛ شربت و کپسول رها (کاهش دهنده علایم ترک اعتیاد به سیگار و مواد مخدر)؛ پودر و چای کیسه ای شیرینوش ، پودر و چای کیسه ای کارامین (درمان نفخ و اسپاسم گوارشی، سوء هاضمه و درد ناشی از آن)؛ قطره و چای کیسه ای بابونه (ضد التهاب، ضد اسپاسم و ضد نفخ بوده، پیشگیری و درمان زخم معده همچنین به عنوان ضد باکتری و ضد قارچ جهت کمک به عفونت، آرام بخش و ملین)؛ محلول کامی سل (ضد حساسیت، خارش و التهاب در مصرف موضعی و درمان گلودرد و کرامپ شکمی در مصرف خوراکی)؛ کرم کامیل (درمان التهابات پوستی، آزردگی های جلدی ناشی از خراش ها و بریدگیهای سطحی، خشکی و ترک پوست) از معدود فراورده های گیاهی که ادعای رفع ترک های پوستی دارد؛ قطره دهانشویه ماتریکا (کنترل رشد پلاک میکروبی در دهان، ضد عفونی کننده و ضد التهاب ضایعات دهان و لثه)؛ ژل موضعی دنتی کید (تسکین درد و التهاب لثه کودک به هنگام دندان درآوردن) پماد رکتوس (رفع علائم ناشی از بواسیر، درمان شقاق مقعد)؛ شربت بی بی ســد (درمـان نـاآرامی و بــی خـوابی نوزادان و کودکان)؛ شربت هماتوگل (مؤثر در کم خونی های ناشی از فقر آهن، حاوی ویتامین های B و C جهت جذب آسان آهن، تامین انرژی و کوتاه کننده دوران نقاهت).
موارد مصرف و کاربرد بالینی
بابونه در تخفیف علائم بیماری های آنوژنیتال (بیماری های دستگاه تناسلی و مقعد) خیلی بکار می رود. در تنظیم سیکل قاعدگی زنان مؤثر است و قوای جنسی را افزایش می دهد، همچنین درد قاعدگی را تسکین می بخشد.
اسانس گرم و شیرین بابونه آرامبخش و درمان سندروم پیش قاعدگی و سردرد است. تعجب نکنید از اینکه این اسانس را شیرین گویند چون اسانس ها علاوه بر رایحه طعم های مختلفی هم دارند شیرین و تلخ و گس و ملایم! بابونه خاصیت ضد سم دارد و مهارکننده سموم باکتری هم هست. همچنین لطیف کننده پوست است ولی ضمادش را در نقرس و کمر درد نیز استعمال می نمایند. مخلوط اسانس اسطوخودوس با بابونه برای تخفیف دردهای عضلانی و تنش های عصبی کارا عمل می کند. در تحلیل ورم اعضای بدن مانند بیضه و یا ورم پرده صماخ گوش نیز مؤثر است چراکه اثر ضد التهابی فلاونوئیدهای آپی ژنین و لوتئولین موجود در آن قدرتی مشابه با داروی ایندومتاسین دارد!
در مطالعه ای تجربی اثرات ضد افسردگی عصاره بابونه در افسردگی ماژور القا شده توسط پروژسترون نشان داده شده است. فلاونوئید آپی ژنین که در بابونه و اغلب گیاهان با خصوصیات ضد اضطراب و افسردگی یافت می شود به عنوان لیگاندی برای رسپتور GABAA بنزودیازپین عمل نموده و خواص فارماکولوژیک ضد اضطراب و آرامبخش و ضد افسردگی خود را ایفا می نماید. فلاونوئید کوئرستین در مدل حیوانی افسردگی پس از زایمان سبب مهار آنزیم مونوآمینو اکسیداز (MAO) و در نتیجه اثرات شبه ضد افسردگی می گردد. بابونه در درمان زخم های دیر التیام پذیر، بثورات جلدی و عفونت های باکتریال پوست مانند جوش، تبخال، کورک بکار می رود.
بابونـه بـر باکتری های گرم مثبت و گرم منفی مانند مایکوباکتریوم توبرکلوزیس همان باکتری عامل سل، سالمونلا تیفی و استافیلوکوک اورئوس اثرات باکتریوسیدال دارد. بابونه موجب مهار ویروس فلج می گردد. بواسیر و التهاب چشم را نیز رفع می کند. از اثرات مفید بابونه در درمان اختلالات خواب ناشی از شیمی درمانی و نیز جهت کمک به خواب در ADHD (Attention Deficit Hyperactivity Disorder – اختلال بیش فعالی و کم توجهی در کودکان) هم استفاده میشود. دهانشویه آن در التهاب لثه، دهان و گلو مؤثر واقع می شود و بوی بد دهان را نیز رفع می گرداند.
تألیف: دکتر زهرا نظری تلوکی، زهره عصام رودسری
منبع: کتاب درمان شناسی گیاهان دارویی (با نگاهی به وجه تسمیه گیاهان و ساختار شیمیایی ترکیبات موثره)
57 – 569 (4)58؛ Goes P. Dutta CS, et al. J Oral Sci. 2016
153-159 : 87؛ Jabi MA, et al. Biomed Pharmacother. 2017 Mar
