وجه تسمیه و تاریخچه
به اکلیل الملک شبدر زرد هم گویند در حالیکه نوعی لاله واژگون است! شاید بدین دلیل که درون دانه آن زرد است. نام Melilotus چقدر آدمی را به یاد Melitus می اندازد! واژه ای که در سال ۱۶۷۵ توسط Thomas Willis به کلمه ی دیابت اضافه شد تا دیابت شیرین از انواع دیگر دیابت من الجمله بی مزه! جدا شود.
این واژه ها یعنی Melilotus و Mellitus از واژه لاتین Mel به معنای عسل مشتق شده است که اشاره دارد به شیرین بودن! چون اکلیل الملک به سبب ترکیبات کومارینی اش بـوی شیرین دارد اگرچه مزه اش به سبب وجود همین ترکیبات تلخ است! جالب است بدانیم کومارین های موجود در این گیاه براحتی و سهولت توسط پنی سیلیوم ها یا آسپرژیلوس ها و … به کومارول تبدیل می شود که یک ضد انعقاد سمی به حساب می آید.
مهمترین ترکیبات شیمیایی در گیاه
مواد مؤثره اکلیل الملک شامل فلاونوئیدها مثل روبینین، کامپفرول، کوئرستین، فیتوآلکسین، مدیکارپین؛ کومارین های عزیزی مانند ملیلوتین، آمبلی فرون و اسکوپولتین (که ساختار آنها را در تک نگار انیسون ارائه داده ایم)؛ و ساپونین ها مانند سویاساپوژنول می باشد. در مطالعات اثربخشی کومارین تنها یا به همراه فلاونوئیدها در درمان بیماران مبتلا به لیمفوادما تایید گشت.
اشکال دارویی حاوی این گیاه
کپسول آنژی پارس، پماد آنژی پارس 3% (بهبود بخش یا افزاینده خونرسانی در درمان زخم پای دیابتی و زخم بستر و نیز بهبود عوارض پوستی و زخم در بیماران مبتلا به اسکلرودرمی (scleroderma نوعی بیماری نادر و پیشرونده روماتیسمی که پوست بیماران ضخیم، سفت و خشک شده و گاه در انتهاهای اندام ها زخم ایجاد می شود)).
موارد مصرف و کاربرد بالینی
اکلیل الملک همانند آناناس در درمان ترومبوفلبیت (التهاب جدار عروق بعلت تزریق وریدی برخی داروها مانند متیل پردنیزولون سدیم سوکسینات)، جراحت له شده و هموروئید کاربرد دارد. این گیاه مانند شاه بلوط در درمان احساس سنگینی و خستگی، خارش و تورم، درد و کرامپهای شبانه در پاها هم جایگاه تجویز دارد. ولی مهمترین مورد مصرف ناخنک در پزشکی جلوگیری از تشکیل لخته خون بدلیل داشتن ترکیبات کومارینی است! ناخنک خلط آور هم هست و در مقادیر زیادش سبب استفراغ می شود، تعجبی هم ندارد چون ما می دانیم خلط آورها در دوزهای بالا می توانند قی آور باشند مانند ایپکا و آقطی.
در استعمال موضعی مجاز است بر زخمهای چرکی نیز مالیده شود ناخنک در درمان روماتیسم و نقرس هم به کار می رود. به عنوان هم مدر و هم ضد عفونی کننده در عفونت مجاری ادراری موثراست.
در شستشوی چشم نیز از شبدر زرد استفاده می گردد! این گیاه مسکن، آرامبخش و خواب آور نیز هست.
در توصیف خصوصیات فارماکوکینتیک گیاه گفته می شود متابولیسم انسانی کومارین منحصر بفرد است و نتیجه آن تبدیل سریع کومارین به آمبلی فرون می باشد. امبلی فرون همه ی فعالیت های کومارین را یکجا ندارد و این اشاره به این مطلب دارد که بهترین نتیجه از درمان با کومارین بویژه برای درمان های حاد با دوزهای فراوان یا فراورده های آهسته رهش کومارین حاصل می گردد.
نکات و توصیه های مهم
– همان گونه که در بالا اشاره شد مقادیر زیاد آن موجب استفراغ می شود.
– این گیاه نباید همراه با آناناس، استامینوفن و سالسیلات ها و نیز داروهای رقیق کننده خون و وارفارین مصرف شود چون خودش رقیق کننده خون است و بنابراین خطر خونریزی را تشدید می نماید با هم مصرف کردن چند ترکیب با اثر رقیق کنندگی خون.
– از تجویز گیاه برای بیماران با آنزیم های کبدی افزایش یافته و یا مبتلا به نارسایی عملکرد کبد اجتناب گردد.
آخرین تحقیقات و نکات ویژه
مطالعات پیشین اثر مفید کاربرد عصاره شبدر زرد را روی پوست بصورت موضعی و یا تجویز خوراکی و یا تزریق داخل وریدی! در بهبود پیری پوست و جوش اثبات نموده، مطالعات اخیر هم تاثیرگذاری گیاه را در درمان و ترمیم زخم پای دیابتی، کنترل عفونت و پیشگیری از قطع عضو، کاهش هزینه ها و افزایش کیفیت زندگی نشان می دهد.
تألیف: دکتر زهرا نظری تلوکی، زهره عصام رودسری
منبع: کتاب درمان شناسی گیاهان دارویی (با نگاهی به وجه تسمیه گیاهان و ساختار شیمیایی ترکیبات موثره)
Stamatia Chorepsima, et al. Journal of Herbal Medicine, Volume 3, Issue 3, September 2013, Pages 81-86
