وجه تسمیه و تاریخچه چای
جالب است بدانیم چای سبز و سیاه این دو نوشیدنی پرطرفدار هر دو از برگ های یک نوع گیاه چای بدست می آید و چای سیاه حاصل فراوری و تخمیر کامل چای سبز می باشد. چای سبز برگ های خام و خشک شده این گیاه میباشد که بیش از ۴۰۰۰ سال است که بشر از آن برای تهیه نوشیدنی استفاده می کند. در باب مصرف دارویی چای، باید گفت قرنهاست که چای به عنوان دارو نیز مورد استفاده است. نکته جالب اینکه چای سبز و چای سیاه دو سر طیف انواع چای هستند! چای سبز بدون هیچ گونه تخمیر و چای سیاه تخمیر کامل یافته است اما چای های بینابینی هم وجود دارد که مقداری تخمیر شده اند مثل چای oolong . چای سیاه تانن بیشتری نسبت به چای سبز دارد ولی چای سبز فعالیت ضد میکروبی خیلی بیشتری دارد. در زمان های قدیم برای مداوای برخی زخم های مزمن جلدی استفاده می گشته است. اسم Camellia از نام لاتین Georg Joseph Kamel (داروساز و طبیعت شناس معروف که برای اولین بار لیست و شمار جامع گل های فیلیپین را برای یادگیری اروپایی ها ارائه داد) گرفته شده است. نام sinensis هم در لاتین به معنای “از چین” می باشد. چای این درختچه همیشه سبز بومی هندوستان و سیلان است. در سال ۱۲۰۷ بوسیله کاشف السلطنه به ایران آمد و در لاهیجان کشت شد.
مهمترین ترکیبات شیمیایی در چای
چای بیش از ۵۰۰ ترکیب شیمیایی مؤثر دارد. برگ چای سبز دارای ترکیبات آنتی اکسیدانی بسیار قوی مانند کاتشین و اپی کاتشین، گالوکاتشین، اپی کاتشین ۳ – گالات (ECG) ، اپی گالوکاتشین (EGC)، اپی گالو کاتشین 3- گالات (EGCG) می باشند و آلکالوئیدها مانند تئوبرومین، تئوفیلین و کافئین و اسیدهای فنلی مانند اسید گالیک و نیز املاح معدنی مانند پتاسیم، منیزیم، آلومینیم، منگنز و مقادیر قابل توجهی فلوراید، ویتامینهای K ،C، E و اسیدهای آمینه و پلی ساکاریدها هـم در چای وجود دارد. جالب است بدانید میزان ویتامین C موجود در چای سبز معادل لیمو است!
برگ های چای معروف است به محتوای کافئین، تئوفیلین (پایه ساخت داروی آمینوفیلین) و تئوبرومین (ایزومر تئوفیلین) اش. ساختار این ترکیبات گزانتینی را در زیر می بینید. تئوفیلین بـر قلب و CNS اثر شبیه کافئین دارد ولی ملایم تر اما خواص ادرارآور آن از کافئین بیشتر است. خیلی جالب است تئوبرومین را فاقد اثرات CNSای می دانند و بیشتر اثرات محیطی مانند خواص ادرارآور و باز کننده برونش دارد. کاتشین ها هم که در چای سبز به وفور وجود دارند ترکیباتی آنتی اکسیدان و دیورتیک هستند.
اگر چه هر چه از چای میگوئیم خواص برگ های این گیاه است اما عصاره ی ریشه ی چای هم حاوی ترکیبات ساپونینی با اثرات ضد التهاب و آنتی اکسیدان است.
اشکال دارویی حاوی چای
کپسول اسلیم فول حاوی چای سبز (پایین آورنده وزن بدن و اثرات چربی سوز)؛ قرص اسلیم کوئیک (کاهش دهنده وزن در چاقی و کم کننده اشتها)؛ قرص گرین تیدین، کپسول و قرص کام گرین، قرص گرین مینس (کاهنده چربی خون، کاهش وزن و تثبیت آن و آنتی اکسیدانت).
موارد مصرف و کاربرد بالینی چای
در برخی شرایط شستشو با چای جهت رفع تحریکات و حساسیت های چشمی مناسب است. اپی گالوکاتشین گالات از پلی فنول های چای سبز است که سطوح پلاسمایی چندین هورمون ماننـد سطح تستوسترون، ۱۷ – بتا استرادیول، هورمون لوتئین، انسولین و فاکتور رشد را کاهش میدهد لذا خطر پیشرفت سرطان سینه و پروستات وابسته به هورمون را کمتر می کند.
البته اگرچه بطور کلی چای سبز را بعلت وجود همان ترکیبات فوق الذکر ضد سرطان میدانند اما نباید از نظر دور داشت این نظر مطلق نیست! چای سبز خیلی خوب است خیلی! ولی! محتوای اسید و تانن آن می تواند سبب ناراحتی گوارشی (معده) و بی خوابی و بیش فعالی شود! مضاف بر اینکه امروزه برخی دانشمندان بر این باورند که چای سبز بخاطر محتوای تانن خود می تواند سرطان زا باشد! پس بطور کلی تا اطلاع ثانوی در مصرف چای سبز باید اندازه را نگه داشت! این را نیز بگوئیم که نوشیدن چای یا دیگر نوشیدنیهای داغ با تغییر ساختمان DNA سلولهای مری آنها را مستعد سرطانی شدن میکند.
همچنین اپی گالو کاتشین گالات، لیپید و گلوکز خون را هم کاهش می دهد و می تواند در دیابت و چاقی و بیماری های عروقی بکار رود. مطالعات اپیدمیولوژیک از یک سو ارتباط منفی بین ابتلا به اختلالات شناختی و مصرف کنندگان چای سبز بیان کرد و از سوی دیگر نشان داد که پلی فنولهای چای سبز در تقویت حافظه شناختی در افراد مسن مؤثر است. مطالعات اخیر همچنین اثرات مفید و مؤثر اپی گالوکاتشین گالات در چای سبز را بر حافظه، فعالیت عصبی، اضطراب، بیماری هایی مانند ام اس، ایسکمی مغزی و سکته، هانتینگتون، پارکینسون و آلزایمر و نیز در پیشگیری از انواع سرطان (من الجمله سرطان سینه و سرطان مثانه راجعـه) نشان میدهد.
پلی فنول های چای سبز مهار کننده ی جذب کلسترول هستند. چای سبز همچنین حاوی پروسیانیدین الیگومری دیگری مانند اپی گالو کاتشین است که در شراب قرمز هم یافت میشود و خواص آنتی اکسیدان قوی و مؤثر بر رگ های خونی دارد و این در حالیست که پروسیانیدین‌های الیگومری بصورت تجاری از هسته انگور و پوست کاج بدست می آیند. همچنین چای سبز فعالیت آنتی میکروبیال علیه باکتری های دهان بروز میدهد. فلوراید چای سبز فعالیت کاریواستاتیک (ممانعت از پیشرفت پوسیدگی) را افزایش می دهد. در بررسی اثربخشی آن بر پاتوژن های دهانی دریافتند پلی فنول های برگ چای سبز سبب مهار رشد استرپتوکوک پیوژنز و استافیلوکوک اورئوس و کاتشین آن اثر مهاری بر استرپتوکوکوس موتانس دارد و مانع از فعالیت پروتئازهای باکتری gingivalis porphyromonas می گردد لذا در عفونت های دهانی و بیماری های پریودنتال مفید است. چای سبز سر درد را هم تسکین میدهد و دیورتیک هـم هست! امروزه تومورهای پوستی مثل ملانوما بدلیل آسیب ناشی از اشعه UV بسیار شایع است؛ تحقیقات اثبات نموده گالوکاتشین موجود در چای سبز قویاً از آسیب پوستی و پیشرفت تومور پیشگیری می نماید. کاتشین هم به عنوان کمکی در فوتوتراپی بیماری پسوریازیس جهت پیشگیری از اثرات منفی آسیب های اشعه UV بکار می رود. از کاتشین بدلیل توانایی اش در تکثیر و متمایز سازی کراتینوسیت ها در التیام زخم ها استفاده میگردد.
پی گالوکاتشین گالات آنزیم 5-آلفا ردوکتاز را در غدد سباسه مهار و از آزادسازی دهیدروتستوسترون (محرک تولید چربی و در نتیجه پیشرفت شوره و آلوپسی آندروژنیک در مردان) جلوگیری می کند و بر این اساس در پیشگیری درماتیت سبورهای کاربرد دارد. چای سبز در فراورده های آرایشی بسیاری من الجمله محصولات آنتی سلولیت، ضد پیری، ضد آفتاب، عطرها، شامپوها و صابون ها به همان علل فوق الذکر کاربرد دارد.
نکات و توصیه های مهم
– FDA در مورد مصرف کافئین چای توسط افرادیکه قصد بارداری دارند، هشدار میدهد! قابل توجه باردارانی که از مصرف چای می ترسند؛ اینکه تا ۲۰۰ میلی گرم کافئین خطر ساز نیست! البته چای در مقادیر بالا در بارداری توصیه نمیشود چراکه کافئین آن از جفت عبور میکند و بطور ضعیف با زایمان زودرس و تولد جنین کم وزن مرتبط است.
– کافئین چای وارد شیر نیز میگردد لذا بهتر است مادر شیرده از مصرف آن خودداری کند! نمی شود؟! پس حداقل کم رنگ بنوشد!
– اثرات کاتالپتیک (وضعیتی خلسه مانند یا غیر واکنشی؛ خواب آلودگی شدید و ناگهانی) کلرپرومازین Chlorpromazine در مصرف همزمانش با چای از بین میرود.
– چای تداخلات مشابه با کافئین دارد و همانطور که میدانیم کافئین محرک است و اثرات خواب آور باربیتورات ها Barbiturate و بنزودیازپین ها Benzodiazepine را نیز کاهش میدهد.
– چای بدلیل تاثیر سوء کافئین و تئوبرومینش بر ناراحتی های قلبی، بیماری های کلیوی، زخم دوازدهه، اختلالات روانی مجاز به مصرف در این گروه از افراد نیست.
– جذب و فراهم زیستی آسپرین با کافئین موجود در چای بالا میرود. این یک تداخل نادر بود!
– در مصرف همزمان، کافئین موجود در چای سطح سرمی لیتیم (لیتیم کربنات: تثبیت کننده خلق در اختلالات دوقطبی) را کاهش میدهد.
– اطباء قدیم خوردن چای را بصورت ناشتا و با معده خالی مضر می دانستند.
– مصرف میانگین ۲۵۰ میلی لیتر چای در کودکان متابولیسم آهن را تخریب کرده و آنمی میکروسیتیک را القاء مینماید.
– زیاده روی در مصرف چای با کاهش جذب آهن بدلیل محتوای اسید تانیک گیاه سبب ایجاد کم خونی ضعف عمومی و گوارشی می گردد.
– تانن ها سبب کاهش جذب پروتئین و مواد غذایی شده چون تمایل به ایجاد رسوب و ترکیبات نامحلول دارند و نامحلول شدن هم یعنی عدم جذب! پس مصرف چای همراه غذا ممنوع، اگرچه که چای های گیاهی تانن کمی دارند.
– بدلیل کاهش جذب کلسیم توصیه می گردد مصرف چای دو ساعت قبل یا بعد از مصرف کلسیم باشد.
– چای به سبب همان محتوای تانن که دارد موجب یبوست و تضعیف عملکرد سلول های کبدی می شود بطوریکه مصرف طولانی مدت فراورده های چای سبز سمیت کبدی ایجاد میکند.
– فنی توئین متابولیسم و دفع کافئین از بدن را افزایش می دهد. بالعکس داروهایی همچون آنتی بیوتیک هایکینولونی، متوکسالن، ضد بارداری های خوراکی، سایمتیدین، وراپامیل و فلوکونازول Fluconazol کلیرنس کافئین را متوقف و اثرات محرکش را بیشتر می نماید.
– بدلیل وجود همان تانن در چای در صورت مصرف همزمان با داروهای با خاصیت بازی مثل فنی توئین Fenytoine جذب آن دارو کاهش مییابد.
– برگ های چای سبز احتمالاً موجب افزایش فعالیت ضد تومور داروی شیمی درمانی دوکسوروبیسین می گردد و این بنظر یک تداخل مفید است.
– سطح بالای ویتامین K موجود در چای ممکن است باعث کاهش اثر وارفارین و INR گردد مثل کاهو!
– امروزه برگ های رزماری و چای را افزاینده قند خون می دانند.
– این گیاه در جمع کنندگان چای می تواند آلرژی بینی و آسم القا کند و گفته می شود این اثرات ناپسند را بواسطه اپی گالوکاتیشین هایش اعمال می کند علی رغم اینکه کافئین و بیشتر تانن شهرت دارند به اثرات آلرژی زایی.
– چای سبز ممکن است اثر بخشی داروی شیمی درمانی بورتزومايب Bortezomib را کاهش دهد.
آخرین تحقیقات و نکات ویژه
تحقیقات نشان می دهد ترکیبات فنلی بدست آمده از عصاره بوتانلی چای سبز همه پارامترهای بیوشیمیایی مثل لیپید پراکسیداسیون، گلوتاتیون ردوکتاز، پروفایل لیپید و فعالیت آمینوترانسفراز سرمی را کاهش داده و اختلال عملکرد قلب و کبد را از آسیب و سمیت القائی مصرف حاد الکل (از طریق کاهش استرس اکسیداتیو) محافظت می کند.
تألیف: دکتر زهرا نظری تلوکی، زهره عصام رودسری
منبع: کتاب درمان شناسی گیاهان دارویی (با نگاهی به وجه تسمیه گیاهان و ساختار شیمیایی ترکیبات موثره)
Amrani A, et al. Cardiovasc Hematol Disord Drug Targets. 2017 Mar 9
