وجه تسمیه و تاریخچه
پونه از خاندان نعناع می باشد همانگونه که از نامش پیداست! وجه تسمیه ی کلمه ی Mentha را نیز به تفصیل در تک نگار نعناع و نعناع فلفلی آورده ایم اما بنظر می رسد که صفت pulegium از لفظ لاتین pulex به معنای کک (flea) آمده باشد که این اشاره دارد به استفاده سنتی از پونه به عنوان دافع کک و حشرات. استفاده ی دارویی از پونه به دوران کهن باز می گردد، از زمان تمدن های یونان و روم باستان.
هم pling بزرگ در نوشته های تاریخ طبیعی خود (Naturalis Historia) از پونه یاد کرده و هم Galen آن را در زمره ی گیاهان قاعده آور آورده است.
مهمترین ترکیبات شیمیایی در گیاه
مهمترین ترکیبات پونه روغن های فرار شامل پولگون، مقادیر کمی از ترکیبات کتونی نظیر منتون، ایزومنتون و پیپریتون می باشد.
اشکال دارویی حاوی این گیاه
پودر دیورتیک (تخفیف نشانه های آدم و خیز در نارسایی احتقانی قلب و کم کاری کلیه و درمان عفونت های دستگاه ادراری و کمک به دفع سنگ های مجاری ادرار و کاهنده فشار خون)؛ پودر اولئاکرات (درمان پرفشاری خون)؛ پودر آنتی دیابتیک (درمان هایپرگلیسمی).
موارد مصرف و کاربرد بالینی
گفته می شود میکروب بیماری سیاه سرفه یعنی Bordetella pertussis به پونه حساس است! لذا گفته می شود این گیاه درمان مؤثری در این بیماریست.
پونه تاخیر در سیکل قاعدگی زنان را رفع کرده و در زنانی که باردار نباشند عادت ماهانه را القا می کند!
اسانس پونه توسط علاقمندان بـه طـب سنتی و گیاهی و بهداشت طبیعی به عنوان یک داروی قاعده آور که گفته می شود می تواند سقط کننده جنین هم باشد، مصرف می گردد. خالی از لطف نیست که بگوئیم مصرف طولانی مدت اسانس جعفری هم می تواند سبب سقط جنین و فلج اعضای بدن شود.
جوشانده گیاه کامل پونه برای درمان تومورها و فیبروئیدهای رحم استفاده می شده است. پونه در درمان آسم نیز مفید است؛ و در تخفیف بیماری نقرس و روماتیسم بکار می رود. پونه در درمان فشار خون بالا هم نقش دارد. این گیاه خواص آنتی دیابتیک دارد. پونه خواص معرق هم دارد. اسانس پونه در مصرف موضعی برای رفع پشه، ساس، کنه و کک توصیه شده است.
نکات و توصیه های مهم
– پونـــــه ســـــبب افزایش خطر سمیت کبدی داروهایی همچون آمیودارون Amiodarone، متوترکسات Methotrexate، کتوکونازول Ketoconazole، و استروئیدهای آنابولیک می گردد.
– برای پیشگیری از سمیت کبدی پس از مصرف اسانس پونه، از تجویز استیل سیستئین Acetylcysteine استفاده می نمایند. شایان ذکر می باشد که سمیت کبدی پونه را به پولگون و متابولیت هایش نسبت داده اند! (پولگون ترکیب کتونی اسانس پونه و از کتون های سمی هست که در دوزهای بالا سبب تشنج و در بارداری به سبب سقط آوری ممنوع است)
– مصرف فرآورده های پونه سبب علائم CNS شامل سستی، آشفتگی، سرگیجه و گاهی تشنج و توهم شنیداری و دیداری می شود.
– گزارشات بسیاری موجود است مبنی بر اینکه زنانی که به منظور سقط جنین خود، بصورت خوددرمانی دوز بالای اسانس پونه را خوردند و دچار مسمومیت منجر به مرگ گشتند.
آخرین تحقیقات و نکات ویژه
از آنجا که پونه در طب سنتی به عنوان سقط کننده جنین مطرح بود مکانیسم عمل آن با بررسی اثـر اسانس این گیاه بر دیواره ماهیچه ای رحم (میومتر) مورد مطالعه قرار گرفت. نتایج خیلی جالب بود! پونه اثرات مهاری بر فعالیت انقباضی میومتر نشان داد!!! آنهم به سبب Pulegone که جزء اصلی اسانس پونه بود! این ترکیب با مکانیسمی متفاوت اثر بالینی مشترکی با داروی نیفیدیپین Nifedipine (بلوک کننده کانال کلسیم) داشت! بر این اساس به نظر می رسد پونه و اسانس آن اثرات سمیت مستقیم بــر میومتریوم ندارد! که سبب سقط گردد ولی احتمالاً متابولیسم سیستمیک اجزای گیاه ممکن است زمینه ساز نسبی استفاده سوء از پونه در طب سنتی عامه گردد.
تألیف: دکتر زهرا نظری تلوکی، زهره عصام رودسری
منبع: کتاب درمان شناسی گیاهان دارویی (با نگاهی به وجه تسمیه گیاهان و ساختار شیمیایی ترکیبات موثره)
Soares PM, et al. Planta Med. 2005 Mar;71(3):214-8
