تدبیر حرکت و سکون نفسانی در کودکان از دیدگاه طب سنتی ایران

یافته ها

این مطالعه نشان می دهد از دید حکمای ایرانی توجه به نفس کودکان به اندازه توجه به جسم آنها مهم است. توصیه های خاص و هوشمندانه حکمای ما در زمینه رفتار با کودکان از بدو تولد بسیار قابل تأمل است.
گذشتگان ما سهل انگاری در تربیت و پرورش اخلاق طفل را جایز نمی دانستند چون معتقد بودند که هر خلق و خو و خصلتی که در طبیعت طفل قرار بگیرد به تدریج در وی ملکه می شود و قابل تغییر نخواهد بود، چون معتقد بودند که لوح نفس کودکان ساده است و به واسطه رطوبت مزاجی که در آنها با توجه به سن موجود است، مطالب را به سرعت و به راحتی ضبط می کنند. در حقیقت اطفال شبیه یک درخت تازه روییده هستند که به علت نرمی و نازکی، تنه و شاخه هایش را می توان به هر صورتی از کجی و راستی شکل داد و زمانی که این شاخه ها قوی و مستحکم شدند تغییر آنها بسیار مشکل دشوار و حتی غیرممکن می شود.
این توجه و دستورات به اندازه ای قابل اهمیت است که حتی دایه و کسی که به طفل شیر میدهد باید از نظر اخلاقی واجد شرایطی خاص باشد تا بتواند صلاحیت شیر دادن به شیرخوار را پیدا کند. مانند این که فرد شیرده باید خوش خلق، خوش خو، خوش رو، با عفت، نیکو طینت و خردمند باشد و از خشم و اندوه و ترس و بخل و حسد و امثال این ها به دور بوده و به مسائل نفسانی گفته شده سریع واکنش نشان ندهد که این خود نشانه اعتدال مزاج در وی است. زیرا که اخلاق و صفات و افعال به واسطه شیر مادر و یا دایه می تواند به طفل منتقل شود و مزاج طفل را دچار تغییرات مناسب یا نامناسب کند. از طرفی زن شیرده نباید مجنون باشد؛ مادر یا دایه شیرده که از نظر روحی و روانی شرایط مناسبی نداشته باشد و بد خلق و بدکردار باشد به شیرخوار کمتر رسیدگی و توجه میکند و در ارتباط خود با کودک مدارا نمی کند. از نظر حکمای ایرانی باید با کودکان همیشه با لطف و مهربانی و در جهت کسب رضایت آنها رفتار شود به طوری که همیشه خوشحال باشند، چون بدترین حالت برای کودکان غم و غصه است، حتی زمانی که شیرخوار از شیر گرفته می شود چون به شیر و پستان علاقه شدید و عادت زیادی پیدا کرده است باید کاری کنند که از آن نفرت زیادی پیدا کند تا از دوری آن خیلی غمگین نشود و به اینگونه روح و روانش آزار نبیند.
مثلا او را با چیزهایی که مورد علاقه اش است سرگرم کنند. دانشمندان ایرانی معتقد بودند صداهای بلند و شدید می تواند در اعضاء نوزاد اثرات نامناسب بگذارد و موجب خلق و خوی نامناسب در وی شود. از طرفی توصیه می کردند همواره کودک را به بازی های مناسب و آوازهای خوش و تمایلات دلخواه او که معقولانه باشد مشغول کنند تا به افکار نامناسب نپردازد.
حکمای ایرانی با هوش و درایت بینظیر خود متوجه شده بودند که خلق و خو تأثیر مستقیم و مهمی برجسم و تندرستی کودک دارد و حتی این رابطه را دو طرفه میدانستند و معتقد بودند که اگر مزاج کودک بد و نامناسب شود می تواند منجر به بدی خلق و خو در وی گردد. از سوی دیگر بدخلقی می تواند مزاج را بد و نامناسب کند، به عبارتی همان طور که سوء مزاج یا بیماری باعث بدخلقی و بد رفتاری می شود، عادت به بدخویی نیز سوء مزاج و بیماری ایجاد می کند، به طور مثال خشم مزاج را گرم می کند غم و اندوه باعث خشکی مزاج می شود و بلادت (پژمردگی و کم ارادگی) قوه نفسانی را سست کرده و مزاج را به سمت بلغمی شدن گرایش میدهد. تعدیل اخلاق هم موجب سلامت نفس و هم موجب سلامت جسم میشود، حکیمان ما خوش خلقی را باعث تندرستی و حتی عامل رشد و نمو کودک میدانستند.