بررسی اشتها و مکانیسم های کاهنده و افزاینده آن از دیدگاه مکتب طب ایرانی

خلط سودا

خلط سودا، یکی از اخلاط چهارگانه بدن است. این خلط در واقع مواد سنگین خلط خون است که در اثر مرور زمان از خون جدا می شود و به صورت یک خلط مستقل وارد عمل می شود. از مهمترین وظایف خلط سودا، حفظ شکل اندام ها، تغذیه اعضایی مانند استخوان، مو، ناخن و طحال، ایجاد احساس گرسنگی از طریق ریزش فم معده و ایجاد نوعی انقباض که باعث دغدغه فم معده میشود و به ایجاد حس گرسنگی کمک می کند. این فعل خلط سودا، به خاطر طعم ترش و عفصی است که در آن است. طعم عفص، موجب قبض و درهم کشیدگی الیاف فم معده شده و ایجاد گرسنگی می کند.

انواع اشتها

حکما اشتها را به دو نوع طبیعی و غیرطبیعی تقسیم کرده اند.
اشتهای طبیعی همان طور که پیشتر بیان شد در اثر کاهش مواد غذایی در اندامها به وجود می آید در حالی که اشتهای غیر طبیعی دارای علل گوناگونی از جمله بیماری است.
اشتهای غیر طبیعی نیز به دو بخش کثرت اشتها و قلت اشتها تقسیم شده اند که در ادامه به آنها می پردازیم.

الف: كثرت اشتها

اغلب بیماری های ناشی از سوء مزاج سرد معده موجب کثرت اشتهای غیر طبیعی می شوند. سوء مزاج های سرد معده ممکن است ساذج باشد یعنی فقط کیفیتی سرد بر فم معده غالب شده باشد؛ یا خلطی سرد بر معده غالب شود و باعث سوء مزاج مادی آن شود.
این نوع از بیماری ها معمولا نشانه های زیر را به همراه دارد:
   – حرقت معده
   – كثرت اشتها
   – ضعف هضم
   – كثرت نفخ
   – ترشی دهان
   – غلظت آب دهان
   – وجود نوعی رنگ سیاه در ادرار
   – نبض بطىء صغير
   – قى ترش
   – خشکی دهان
   – تشنگی

چرا سوء مزاج های سرد باعث کثرت اشتها میشود؟

ابتدا باید اشاره کرد که کیفیت سرد و خشک باعث تقویت قوه جاذبه می شود. سوء مزاجهای سرد اعم از ساذج یا مادی به دو طریق موجب بروز اشتهای کثیر میشود:
   1- در اثر سردی معده هضم ناقص می شود. وقتی هضم ناقص شد فرآیند کیلوس سازی معدی نیز ناقص می شود. وقتی کیلوس غیر مهضوم وارد کبد شود در فرآیند کیموس سازی به طور کامل به خلط یعنی غذای حقیقی بدن تبدیل نمی شود، در نتیجه غذای کافی به اندامها نمی رسد. اندام ها با امتصاص عروق باعث تحریک قوه جاذبه فم معده می شوند و اشتهای کثیر به وجود می آید.
   2- همان طور که پیشتر بیان شد، سودا دارای طعم ترش و عفص است. عفوصت سودا باعث ترنجیدگی فم معده می شود. ترنجیدگی فم معده باعث ایجاد نوعی تکاثف در الیاف آن میگردد. تكاثف فم معده، سبب تقویت قوه جاذبه می شود. وقتی قوه جاذبه فم معده قوی گردد اشتها را بر می انگیزاند.

6- امتلای بدن از اخلاط خام؛ از اموری که سبب قلت اشتها می شود، امتلای عام بدن از اخلاط خام و قلت تحلیل آنهاست. در این وقت طبیعت برای اصلاح اخلاط ردی و هضم و نضج آنها تا پاکسازی بدن از امتلا مشغول می شود و در نتیجه از جذب مواد غذایی جدید سرباز می زند. زیرا مواد غذایی کافی در بدن موجود است لیکن برای قابل استفاده شدن به زمان نیاز دارد؛ از این قبیل است خواب زمستانی خرس و خارپشت و دیگر حیوانات زمستان خواب که به سبب اخلاط خام؛ طبیعتشان برای مدت طولانی به هضم و نضج آنها مشغول می شود و آنها را از خوردن غذا بی نیاز می کند.
7- انصباب سودای موذی؛ وقتی معده دچار سودای موذی شود دیگر میل به خوردن از بین می رود زیرا فرد مبتلا محتاج به قذف و دفع مواد معدی می شود نه جذب آنها.
8- خشونت پوست و انسداد مسامات آن؛ در فصولی که قوه تحلیل کاهش می یابد و پوست بدن زبر و مسامات آن بسته می شود؛ طبیعت متوجه تحلیل مواد موجود در بدن می شود و طلب غذا توسط اندام های بدن کاهش می یابد در نتیجه اشتها کم می شود. از این قبیل است ترک غذا و آب توسط حیوانات سخت پوست مانند سنگ پشت، سوسمار و آفتاب پرست.
9- قلت جذب کیلوس به کبد؛ چنانچه کبد ضعیف شود یا در عروق ماساریقا سده ای باشد؛ جذب کیلوس معدی کاهش می یابد، در نتیجه معده ممتلی می شود و اشتها کاهش می یابد.
10- انقطاع انصباب سودا از طحال بر فم معده؛ چنانچه سده ای در منفذ ما بین طحال و فم معده رخ دهد، انصباب دائمی سودا از طحال بر فم معده قطع می شود. این امر به کاهش اشتها منجر می گردد زیرا ماده محرک فم معده (سودا) به قدر کافی به فم معده نمی ریزد تا آن را تحریک کند.
11- بطلان حس فم معده؛ وقتی حس فم معده باطل شود و نیز به سببی از اسباب بیماری مشارکت دماغی امتصاص غذا از عروق مختل گردد مانند رسیدن آسیب به عصب فم معده یا هر آفت دیگر، امکان تحریک فم معده برای جذب غذا از بین می رود و اشتها کاهش می یابد.
12- قلت خون و ضعف قوای بدن؛ قلت خون بدن و ضعف قوای آن نیز یکی دیگر از اسباب کاهش اشتهاست. از این قبیل است حال ناقهین که با وجود نقای بدن (عاری بودن بدن از اخلاط بیماری زا) چندان اشتهایی به غذا ندارند؛ همچنین افراد مبتلا به اسهال خون یا کسانی که در استفراغ مواد صالح بدن افراط کرده اند مانند انزال مفرط دچار کاهش اشتها می شوند.
13- ترک عادات؛ برخی از عادات که فرد را معتاد کند مانند اعتیاد به شراب و مانند آن سبب میشود که فرد هنگام ترک عادت دچار کاهش اشتها شود زیرا برخی از عادات موجب انتعاش قوت و تقویت دماغ به واسطه عطریت آن میشود و در زمان ترک انتعاش قوت و تقویت دماغ، کاهش یافته و اشتها را کم می کند.